Het eten uit de huidige voedingsindustrie past niet bij onze genen, zeggen aanhangers van het paleoprincipe. Wie gezond én slank wil zijn, eet niks wat onze voorouders niet zouden herkennen. Maar hoe leef je als een oermens in 2014? gezondNU gaat op jacht in de supermarkt.
Hoewel de meeste dieethypes komen en gaan, lijkt het paleoprincipe een blijvertje. Steeds meer wetenschappers hebben kritiek op het bewerkte voedsel van de voedingsindustrie, omdat het haaks zou staan op onze genetische structuur. Volgens prof. dr. Frits Muskiet hebben wij onze leefomgeving en voedingsgewoonten de laatste tienduizend jaar razendsnel veranderd, terwijl ons DNA amper veranderde. Muskiet in een eerdere gezondNU: “We eten massaal graan, terwijl de eerste mensen 160 duizend jaar geleden geen granen aten. Met de opkomst van de voedingsindustrie in de vorige eeuw is alles nog veel erger geworden. Suiker, koekjes, margarine. Alle natuurwetten worden met voeten getreden.”
Ook de grondlegger van het paleodieet, de Amerikaan Loren Cordain, van wie in oktober de nieuwste uitgave van zijn opus magnum verscheen, blijft bij zijn mantra: “Door terug te gaan naar het soort voedsel waarvoor we genetisch geprogrammeerd zijn, zullen we niet alleen afvallen, maar ook gezonder worden en ons beter voelen.”
Moderne Hof van Eden
Gelukkig hebben wij één gemaksvoordeel ten opzichte van onze voorouders: wij kunnen ons oervoedsel gewoon in de supermarkt verzamelen. Bewapend met een exemplaar van Het Paleodieet in de ene hand en het boodschappenmandje in de andere betreden we via de klappoortjes de Hof van Eden: glanzende vruchten en verse groenten, al dan niet voorgesneden, liggen voor het oprapen. Allemaal puur natuur, dus geoorloofd.
Als een kind in de snoepwinkel laden we ons mandje vol. Appels, broccoli, spinazie. Ah, linzen! Een gezond alternatief voor pasta en rijst, denken we te weten. Voor de zekerheid slaan we er het boek op na. Huh? Onze verre voorouders aten helemaal geen peulvruchten! Die zijn ze pas vele jaren later gaan verbouwen, schrijft Cordain. Bovendien bevatten peulvruchten zoals bonen, erwten en linzen ‘antivoedingsstoffen’ die de opname van vitamine B door de darmen tegengaan én zit er lectine in.
Volgens het Voedingscentrum is deze natuurlijke gifstof na een paar minuten koken onschadelijk gemaakt, maar de paleogoeroe is onverbiddelijk: er is niks gezonds aan de lekkere linzensalade met gegrilde groenten die we voor dit weekend in gedachten hadden.
Granen als noodvoedsel
Een beetje uit het veld geslagen lopen we naar het koelvak. Dan maar champignons en oesterzwammen in plaats van linzen. Of zullen we de gegrilde groenten dit keer toch combineren met volkoren- of boekweitpasta? We lopen naar het meterslange schap met schelpjesmacaroni, groene tagliatelle en allerhande pastasauzen. De sausjes laten we links liggen; we vermijden al jaren producten met toevoegde smaakversterkers en vershouders, en een zelfgemaakte saus is net zo lekker, zo niet beter. Maar die biologische boekweit- of speltpasta is toch oké? Of anders quinoa, voor een nog gezondere variatie.
Toch een beetje zenuwachtig geworden bladeren we naar de basisprincipes van het paleodieet. Daar staat: “Geen granen en graanachtige zaden.” Voor de meeste volken uit de oudheid waren granen – waaronder ook rijst – een soort noodvoedsel, aldus Cordain. Tot we het massaal gingen verbouwen, aten we het niet of nauwelijks. En gezond is het al helemaal niet, aldus het boek. Behalve dat granen dezelfde antivoedingsstoffen bevatten als peulvruchten, zouden vrijwel alle producten die met bloem zijn gemaakt onze bloedsuikerspiegel onverantwoord snel doen stijgen. Ook volkoren tarwebloem, waar volkorenbrood van is gemaakt, wordt vanwege de agressieve maalwijze met stalen rollers zo fijn gemalen dat het effect ervan vergelijkbaar is met dat van witte bloem, zo schrijft de voedingskenner.
Daarnaast vallen granen en peulvruchten in de categorie ‘zure voeding’ (zie kader) en wie daar verhoudingsgewijs te veel van binnenkrijgt, riskeert ook allerlei enge ziektes aldus het boek. Zelfs havermout, het enige graan waar je volgens menig voedingskundige die ook pasta, brood en rijst ontraadt wél mee mag ontbijten, kun je volgens het paleodieet beter laten staan.
Weleens een wilde bizon gemolken?
Met alleen nog een broccoli, appels, spinazie en paddenstoelen in ons boodschappenmandje lopen we naar het zuivelschap. Als we morgenochtend geen brood of havermout kunnen eten, dan maar halfvolle yoghurt met fruit en noten. Of nee, laten we sojayoghurt doen, want mijn darmen reageren niet altijd goed op zuivelproducten. Toen ik laatst uit kostenbesparing weer gewone melk in plaats van sojamelk gebruikte, was ik meteen aan de diarree. Misschien komt die lichte lactose-intolerantie wel voort uit het feit dat de mensen uit de steentijd ook geen zuivel op het menu hadden; probeer maar eens een wilde bizon te melken.
Sowieso ben ik veel beter af zonder zuivel, zo lezen we in Het Paleodieet. Behalve dat het onder de zure voeding valt, hebben de verzadigde vetten in zuivelproducten volgens de auteur de afgelopen negenduizend jaar een “verwoestende invloed” gehad op onze gezondheid. Opgelucht reik ik naar het romige alternatief, sojayoghurt. Maar wacht eens even: soja komt van de sojaboon. En sojabonen zijn peulvruchten! Waar óók de tofu van is gemaakt die ik vanavond met groenten en zilvervliesrijst wilde eten, waarvoor ik trouwens ook nog een alternatief moet bedenken …
Snel zoek ik naar het lijstje met ‘Voeding die je moet vermijden’. Wie weet zijn er uitzonderingen, je weet het niet. Maar nee, “sojabonen en alle sojaproducten, inclusief tofu” staan tussen de verboden pinda’s en sugarsnaps.
Niet voor veggies
Met een inmiddels rommelende maag passeren we de vleesafdeling. Ongemakkelijk kijken we elkaar aan. De laatste jaren zijn we steeds minder vlees gaan eten. Want: hoe kleiner de veestapel, hoe minder dierenleed, CO2 in de lucht en ontbossing. Maar de jagers-verzamelaars uit de oertijd aten wél vlees. Sterker, volgens het oerdieet moet iets meer dan de helft van je calorieën afkomstig zijn van mager vlees, orgaanvlees en vis. De andere helft moet komen uit verse groenten en fruit, wat noten en zaden en gezonde oliën. Eieren zijn ook toegestaan, zij het met mate.
Omdat ik vanmorgen al een groenteomelet heb gehad en toch iets moet eten, gris ik een pak biologische kalkoenborstfilet uit de vitrine. Tjokvol eiwitten, het belangrijkste onderdeel van het oerdieet. We zouden bijna vier keer zo veel eiwitten moeten binnenkrijgen als de huidige aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Deze enorme hoeveelheid eiwitten helpt je volgens Cordain af te vallen doordat je stofwisseling er sneller door gaat werken en je eetlust vermindert.
Het sleutelwoord is ‘mager’. Zolang het vlees mager is, ook rood vlees, mag je er veel van eten. Datzelfde geldt voor vis en schaaldieren. Zo zitten gekookte garnalen, koolvis, krab en gegrilde makreel barstensvol eiwitten. Eieren, die ook relatief veel vetten bevatten, komen daar niet eens bij in de buurt.
‘Een beetje terug naar af’
Als we de kalkoen en hamburgers bij de kassa op de loopband leggen, probeer ik mijn geweten te sussen. Bij elke maaltijd mager vlees of vis eten, is precies wat ik zou moeten doen als oermens. Maar wat als iederéén dat zou doen? Hoeveel varkens, koeien en kippen moeten we daarvoor niet slachten? Hoelang zou het duren voordat de zeeën zijn leeggevist?
Maar zo’n vaart zal het niet lopen, besef ik als ik op het computerscherm de rekening zie oplopen. Het natuurlijkste dieet ter wereld blijkt namelijk amper te betalen. “Geld is de enige beperkende factor”, concludeert ook de grondlegger van het oerdieet, die erkent dat zonder de zetmeelproducten van de landbouw miljarden mensen van de honger zouden omkomen. In zijn boek schrijft hij: “Helaas kunnen de meeste mensen ter wereld zich niet de voeding permitteren die genetisch gezien het meest geschikt is voor de mens.”
Op weg naar huis loop ik nog even snel bij de ambachtelijke bakker naar binnen. Misschien moeten we niet alles strikt willen opvolgen en is het gewoon een kwestie van “een beetje terug naar af”, zoals natuurarts Johan Bolhuis eerder in zijn column in gezondNU relativeerde. “Meer bewegen in de buitenlucht, slapen in het donker, veel verse groenten en fruit eten, minder granen en af en toe wat vis of vlees van beesten die bewogen hebben.”
Natuurvoedingsdeskundige Henny de Lint is het met Bolhuis eens. De Lint: “Ik vind het jammer dat het paleodieet zoveel nadruk legt op de anti-voedingsstoffen in peulvruchten en granen. Deze stoffen vind je ook in noten en in sommige groenten. Naar mijn mening zijn niet bewerkte granen en peulvruchten prima voedsel, zeker in combinatie met voldoende groenten. Met ‘zo veel rood vlees eten als je wilt’, zou ik voorzichtig zijn. Meer dan 500 gram rood vlees eten per week zou de kans op kanker vergroten.”
Maar toch – eten als een oermens? “Het pleidooi om veel groente en fruit te eten is goed. En het advies om geen producten te eten die je voorouders niet zouden herkennen als eten, ook. De oermens a la 2014, zeg maar.”
De basisregels
De basisprincipes van het paleodieet:
Wel: mager vlees, vis fruit en alle zetmeelarme groenten
Niet: granen, zout, peulvruchten, zuivel, bewerkt voedsel
Vervangende producten uit de steentijd
Geen zout – Wel citroenkristallen en citroenpeper
Een van de belangrijkste richtlijnen van het paleodieet is dat je je zoutgebruik op een heel laag pitje moet zetten en het het liefst helemaal weglaat. Citroenkristallen en citroenpeper zijn goede zoutvervangers en maken je eten watertandend lekker. Alle specerijen of combinaties van specerijen zijn geschikt als zoutvervanging.
Geen boter en vet – Wel olijfolie om te bakken
Vervang boter, margarine, halvarine of reuzel door olijfolie, vlaszaadolie,
walnootolie of avocado-olie. Gebruik voor het bakken en koken alleen olijfolie. Vlaszaadolie en walnootolie worden instabiel bij verhitting en kunnen schadelijke stoffen afgeven.
Geen suikers – Wel vruchtenpuree
Bij het paleodieet komt suiker vooral van groenten en fruit. Zelfs natuurlijke suiker zoals honing was geen vast onderdeel van de oervoeding. Met een vruchtenpuree met citroensap en specerijen (kaneel, nootmuskaat, muntbladeren, gember of vanille) kun je recepten zoeter maken.
Geen granen – Wel notenbloem
Bloem van noten (amandelen, pecannoten, walnoten en hazelnoten) kun je kant-en-klaar kopen bij reformwinkels.
Alcohol mag
Een paar alcoholische versnaperingen per week zijn volgens Cordain niet schadelijk voor je gezondheid. Een glas wijn tijdens of voor de maaltijd kan zelfs je insuline beter laten werken en je eetlust verminderen.
Deskundigen:
- Prof. dr. Frits Muskiet is hoogleraar Pathofysiologie en Klinisch-chemische Analyse aan de Rijksuniversiteit Groningen.
- Loren Cordain is auteur van Het Paleodieet, Kosmos Uitgevers, € 14,99 (e-book € 9,99)