Zij: Nelly Snels is directeur van het Expertisecentrum Kind en Scheiding. Dit centrum ontwikkelt diverse hulpprogramma’s voor ouders en kinderen, zoals lotgenotenbijeenkomsten op scholen voor kinderen van wie de ouders gaan scheiden. Deze zijn vooral bedoeld om te voorkomen dat kinderen later problemen krijgen vanwege de scheiding. Nelly is getrouwd en heeft twee kinderen.
Zij: Pedagoog Yolande de Best was jaren hoofdredacteur van onder andere het tijdschrift Ouders van Nu voor ze, na haar echtscheiding, mediator werd. Volgens haar zouden mensen die willen scheiden verplicht een mediator moeten inroepen om de pijn minimaal te houden. Yolande schreef diverse zelfhulpboeken over scheiden, waaronder Scheiden zonder vechten. Ze heeft een nieuwe partner, drie eigen (volwassen) kinderen, twee stiefkinderen en twee stiefkleinkinderen.

Augustus vakantiemaand. Voor veel gezinnen de tijd om samen mooie herinneringen te creëren. Tegelijkertijd zetten vakanties relaties op scherp. Met als triest gevolg een traditiegetrouwe piek in de scheidingsaanvragen in september. Bestaat er zoiets als gezond uit elkaar gaan? Mediator Yolande de Best en Nelly Snels van Expertisecentrum Kind en Scheiding hebben een duidelijk idee hoe je de pijn binnen de perken kunt houden.

Gebke: “Uitgerekend vandaag staat een ontmoeting over scheiden op de agenda. Juist nu ik 25 jaar ‘verkering’ heb en gisteren 14 jaar getrouwd was (ja, met een en dezelfde man). Alhoewel scheiden voor mij een ver-van-mijn-bedshow is, lijkt het om me heen soms een slagveld in de liefde. Met andere woorden: het verbaast me niet dat 38 procent van de stellen uit elkaar gaat. Tegenwoordig wordt daarbij geen onderscheid meer gemaakt tussen samenwonend of getrouwd. En in het verdriet, de stress, de haat en het venijn maakt het al helemaal niets uit.

“Een ramp van maatschappelijk formaat”, vat mediator Yolande de Best samen. Maar hoe houd je die ramp zo klein mogelijk? En kun je wel gezond uit elkaar gaan? Volgens onderzoek van de Universiteit Utrecht kan een preventieprogramma zoals KIES, dat Nelly Snels van het Expertisecentrum Kind en Scheiding ontwikkelde, een hoop ellende voorkomen. Nelly heeft meer dan duizend hulpverleners getraind die lotgenotenbijeenkomsten voor kinderen en jongeren organiseren, zodat ze op een veilige plek, hun eigen school, onder deskundige begeleiding ervaringen kunnen uitwisselen over de scheiding. Zwaar lijkt me dat ook wel, want je wordt direct of indirect áltijd met intens veel verdriet geconfronteerd. Waarom hebben jullie toch je werk willen maken van echtscheidingen?”

Yolande: “Tijdens mijn huwelijk kwam ik erachter dat ik mijn man ontzettend hoog had zitten als vader, maar steeds minder als geliefde. Ik heb altijd het grootste respect voor hem gehad, ook toen ik de stekker uit onze relatie trok. Als je me vraagt welk cijfer ik onze scheiding zou geven, zeg ik: ‘Een acht.’ We hebben echt wel fouten gemaakt, maar over het algemeen hebben we het ontzettend goed gedaan. Ik ging om de hoek wonen, mijn ex en ik hadden co-ouderschap. De kinderen pendelden heen en weer tussen hem en mij wanneer ze wilden. Als ouders waren we altijd samen bij wedstrijden, diploma-uitreikingen, tienminutengesprekken en andere belangrijke gebeurtenissen in het leven van de kinderen.”
“De basis van respect is altijd gebleven. Daardoor konden we de scheiding voor de kinderen zo geruisloos mogelijk afwikkelen. Dat dácht ik tenminste. Wat heb ik me vergist in het verdriet dat ik mijn kinderen met de scheiding heb aangedaan. Ze waren toen negen, twaalf en vijftien en met name de oudste was zó ontzettend boos. Zo heel erg boos. Ik ben pedagoog en heb in theorie alles in huis om de kinderen zo goed mogelijk te begeleiden. Maar als ik terugkijk en zie wat een verdriet ik mijn kinderen heb aangedaan, weet ik niet of ik met de kennis van vandaag opnieuw zou scheiden. Ook al heb ik, als ik alleen naar mijzelf kijk, geen spijt van mijn beslissing.”

Nelly: “Samenblijven zonder dat je van elkaar houdt, is ook niet gezond. Wat voor een voorbeeld geef je dan? Nee, ik denk dat het goed is dat je ook je eigen ruimte inneemt als mens en soms betekent dit dat je niet samen kunt blijven. Het gaat er niet om dát je gaat scheiden, maar hoe je scheidt.”

Yolande: “Precies. En bij ons verliep de scheiding redelijk vreedzaam. Desondanks had het een enorme impact op de kinderen. Moet je je voorstellen wat het effect is van een vechtscheiding. Ik ben mediator geworden om kinderen die ellende te besparen.”

Nelly: “Eigenlijk hebben alle ouders wel het beste met hun kinderen voor, zelfs tijdens een vechtscheiding.”

Yolande: “Dat is wel zo. Maar laten we niet focussen op vechtscheidingen. Ze trekken al te veel media-aandacht. Ja, vechtscheidingen komen voor, maar ze maken slechts vijftien procent van het totaal uit. Mag ik even benadrukken dat 85 procent van de echtscheidingen dus in alle redelijkheid verloopt? Dat wil niet zeggen dat er geen ruzie is, maar het escaleert niet, en dat is al heel wat. Scheidingen verlopen ook steeds minder via advocaten en de rechtbank en steeds vaker via mediation. Wat al aangeeft dat er minder strijd is. Laat ik ook zeggen dat we met elkaar nogal wat verwachten van scheidende partijen. Juist in een periode waarin een goede communicatie onmisbaar is, is dat vrijwel onmogelijk, omdat juist slechte communicatie nogal eens aanleiding is om te scheiden.”

Nelly: “Ik vind het belangrijk dat ouders zich realiseren dat ze op het gebied van relaties een rolmodel zijn voor hun kinderen. Dus weet welk voorbeeld je meegeeft als je uit elkaar gaat.”

Yolande: “Kinderen snappen heel gauw dat een vriendschap kan opbreken, maar dat dit geen reden is om elkaar te pesten of ruzie te zoeken. Die boodschap geven ouders hun kinderen mee, maar gooien ze zelf overboord zodra er sprake is van een breuk. ‘Als ik naar de filistijnen ga, ga jij ook!’ Die mentaliteit … Tja, ik denk dat scheiden voor pubers misschien wel het allermoeilijkst is. Net wanneer je zelf verliefd wordt en verkering krijgt, gaat je ideaalbeeld aan diggelen.”

Nelly: “Veel jongeren roepen ook: ‘Trouwen? Dat nooit!’ Ze hebben geen vertrouwen meer in de liefde, in relaties en dat is heel verdrietig. Juist daarom is het ook belangrijk dat jongeren over de scheiding praten, om het te verwerken. Scheiden doet áltijd pijn. Het verdriet moet een plek krijgen. Het vertrouwen moet hersteld worden. Dan is het goed om van leeftijdsgenoten te horen dat het na verloop van tijd echt wel beter wordt. Vergis je niet in de impact die het heeft als ouders uit elkaar gaan. Samen een gezin zijn is voor kinderen de basis van hun bestaan. Dat zoiets vanzelfsprekends wegvalt, kun je je niet indenken.”

Yolande: “Dat is ook wat mijn kinderen zo erg vonden. Dat we nooit meer als gezin op vakantie zouden gaan, dat we nooit meer samen verjaardagen zouden vieren. Dat we een gebroken gezin waren.”

Nelly: “Scheiden raakt álle kinderen. Sommigen worden boos of verdrietig, anderen druk of agressief. Heel zelden is het einde van een relatie, zelfs voor de kinderen, ook een opluchting.”

Yolande: “Ja, dat zeggen mensen die gaan scheiden dan wel, maar over het algemeen is uit elkaar gaan vooral een keuze voor jezelf. Bij uitstek egoïstisch. Mensen zijn in deze periode ook vooral met zichzelf bezig. Niet gek, alles komt ook tegelijkertijd. We doen alsof scheiden de normaalste zaak van de wereld is – en ik geloof wel dat het taboe eraf is – maar als het je overkomt, voelt het als een aardverschuiving. Je moet op zoek naar nieuwe woonruimte. De spullen moeten verdeeld worden. Hoe ga je het doen met de kinderen? En ondertussen is iedereen zo met zijn eigen verdriet bezig.”

Gebke: “Waar begin je met het opnieuw opbouwen?”

Yolande: “Allereerst denk ik dat mensen in Nederland zich onvoldoende realiseren wat de omvang is van de ramp die scheiden heet. Ze overzien de gevolgen van hun beslissing niet. De ramp treft namelijk niet alleen de betrokkenen, maar de hele samenleving. Mensen die scheiden raken vaker financieel in de problemen. Ze hebben schulden. Ze hebben meer stress, zijn vaker ziek en kunnen dan niet werken. Scheiden is eigenlijk een ziekte. Je moet erdoorheen en zit vast aan een revalidatieperiode. Het kost je zeker twee tot drie jaar om erdoorheen te komen.”
“Soms zeg ik weleens ‘grappend’ tegen ouders dat je kinderen in die periode het beste in de vriezer zou kunnen zetten. Dat geeft je als ouder de tijd om jezelf te hervinden, zodat je daarna je kinderen de aandacht kunt geven die ze nodig hebben. Dat verdienen ze namelijk. Maar die ruimte is er eigenlijk niet. En daarom ben ik zo blij met KIES. Op die manier worden kinderen gehoord, ze krijgen een stem en kunnen weer in hun kracht komen. Al pratend met lotgenoten leren ze vaak zelf antwoord te geven op de vraag: wat heb ik nodig om de scheiding goed door te komen?”

Nelly: “Kinderen zitten, dat hoor je tijdens de gesprekken, vaak ook verstrikt in loyaliteitsdilemma’s. Wat moet je bijvoorbeeld doen als je de nieuwe vriendin van je vader eigenlijk heel leuk vindt? Hoe zeg je dat tegen je moeder zonder haar te kwetsen? Daar kan een leeftijdsgenoot die precies hetzelfde heeft gehad, vast en zeker meer zinnigs over zeggen dan bijvoorbeeld een maatschappelijk werker of een andere hulpverlener.”

Gebke: “Hoe gaat KIES te werk?”

Nelly: “Op scholen en bij gezondheidsinstellingen zorgt de KIES-coach ervoor dat kinderen en jongeren de kans krijgen om te praten over de scheiding, vragen te stellen en zorgen te delen. Weten ze überhaupt nog iets van het moment dat de ouders vertelden dat ze uit elkaar gingen? Hoe zijn de kinderen met dat nieuws omgegaan? Herinneren ze zich nog wat van vroeger, hoe het was om als gezin compleet te zijn? Het lotgenotencontact zorgt er daarnaast voor dat kinderen weten dat niet alleen hun ouders uit elkaar gaan. Ze voelen zich daardoor minder eenzaam en zien bovendien dat andere kinderen net zo goed boos of verdrietig zijn over de scheiding van hun ouders. Door het in groepsverband te hebben over al die emoties kunnen kinderen over het algemeen ook beter aan hun ouders aangeven wat hen dwarszit. Allemaal essentieel bij een goede verwerking van de scheiding.”
“Het is overigens nog niet altijd vanzelfsprekend dat ouders hun kinderen naar deze lotgenotenbijeenkomsten laten gaan. Ouders kunnen het gevoel hebben dat ze er alles aan doen om de scheiding zo goed mogelijk te regelen. Waarom zouden ze hun kind dan naar een coach sturen? Of er zijn dingen tijdens de scheiding gebeurd die geen schoonheidsprijs verdienen. Er heerst veel schuld en schaamte.”

Yolande: “Het gaat echter niet om jou, het gaat om je kind. Alle ouders maken fouten en zeker tijdens de scheiding zitten ze soms op elkaar te katten. Dat is niet goed. Maar ja, je bent een mens, geen engel. Belangrijker is dat kinderen in de tussentijd die veilige plek hebben waar ze met hun vragen, hun verdriet en onzekerheden terechtkunnen. Aan jou gaan ze echt niet zeggen wat er aan de hand is. Kinderen willen hun ouders beschermen, zeker als die in een pijnlijk proces zitten. Ze zijn bovendien vaak niet in staat om te vertellen wat zij nodig hebben. Dat leidt nogal eens tot misverstanden. Een kind kan op vrijdag zeggen: ‘Ik wil niet naar papa.’ En op zondag: ‘Ik wil niet naar mama.’ Goed om te weten: zoon of dochter liegt niet, maar is loyaal naar jullie beiden. Kinderen zeggen nu eenmaal graag wat ze denken dat hun ouders willen horen. Laat je daardoor niet van de wijs brengen. Het wil echt niet zeggen dat je kind het slecht heeft bij je ex.”

Nelly: “Ook grootouders, vrienden, buren of leerkrachten kunnen zo’n derde onafhankelijke plek voor kinderen te creëren, maar dan moeten zij niet hun eigen emoties meebrengen. Oordelen over ouders moet je achterwege laten en dat valt niet altijd mee. De meeste mensen hebben tijdens zo’n scheiding toch het gevoel dat ze een kant moeten kiezen. Met dat dilemma moet je de kinderen niet willen opzadelen. Tegelijkertijd móét iemand de verantwoordelijkheid nemen om kinderen die onafhankelijke, veilige plek te geven. Als iedereen die verantwoordelijkheid van zich afschuift, kan het escaleren. Tegen de tijd dat kinderen bij jeugdzorg of de Raad voor de Kinderbescherming belanden, ben je te laat. De meesten zijn dan al beschadigd. Dat moeten we als samenleving willen voorkomen. Coachingsprogramma’s kunnen problemen voorkomen.”

Yolande: “Zolang een kind goed meedraait op school en prima slaapt, gaan namelijk nergens alarmbellen rinkelen. Iedereen gaat ervan uit dat het ‘wel goed’ gaat. Maar er is veel ingekapselde pijn bij kinderen en dat wreekt zich op den duur. De cijfers spreken voor zich. Kinderen uit gebroken gezinnen komen vaker in contact met jeugdzorg en justitie. Er zijn meer drugsproblemen, leerachterstanden, gedragsproblemen; kinderen komen geestelijk eerder in de knel. Er wordt weleens gezegd dat je een bosbrand kunt voorkomen met een half glas water als je maar ingrijpt als het vuur aan het smeulen is. En zo is het ook met kinderen van gescheiden ouders. Dus vraag op tijd om hulp. Schakel bijvoorbeeld een coach in.”
“En ik vind dat mediation verplicht moeten worden. Als ouders vanaf het moment dat ze gaan scheiden hun gemeenschappelijkheid kunnen blijven zien, kun je veel ruzie en ellende voorkomen. De meeste mensen gaan ook niet met opzet uit elkaar. Scheiden is net als een auto-ongeluk. Je wilt het niet, het overkomt je. En net als met een auto-ongeluk kun je er lang of kort boos over zijn, maar wat brengt je dat? Accepteer het. Want het leven gaat hoe dan ook door. Het kost vaak twee, drie jaar om de scheiding achter je te laten, maar mensen worden weer verliefd. Ze gaan verder. En dat is maar goed ook!”
“Kinderen zijn ontzettend flexibel en kunnen goed omgaan met nieuwe situaties. Dus dat bij vader andere regels gelden dan bij moeder is niet het probleem. Het probleem is dat kinderen die twee systemen eigenlijk niet tot een wereld samen mogen laten komen. Het is superbelangrijk dat kinderen vrijuit kunnen vertellen over hun tijd met papa. Je moet ze natuurlijk niet uithoren, maar belangstellend luisteren is wel goed. Slik ondertussen wel je eigen oordeel in. Dat is essentieel. Ook belangrijk: probeer positief over je ex te zijn. In het begin kan dat geforceerd of gekunsteld aanvoelen, maar doe het toch maar. Deel complimentjes uit aan je kind over eigenschappen of mooie kanten die hij van zijn vader of moeder heeft. Dat is de enige manier om één wereld te creëren voor je kind. Als je die systemen van vader en moeder niet verbindt, zeg je eigenlijk dat het deel van je ex dat ook in je kind zit, er eigenlijk niet mag zijn. Een kind blijft dan altijd een gescheiden kind en daarmee een beschadigd kind.”

Nelly: “Ouders moeten daarnaast niet vergeten dat zij vaak al veel verder zijn in het scheidingsproces dan hun kinderen. Soms ben je al jaren bezig met de beslissing ‘moet ik gaan of blijven?’ Tegen de tijd dat je de kinderen vertelt dat het ‘klaar’ is, willen vader en moeder zo snel mogelijk beginnen met hun nieuwe leven, terwijl kinderen nog vol vragen zitten hoe het verder moet.”

Yolande: “‘Hoe zit het met voetbal, kan ik mijn bijbaantje aanhouden, moet ik naar een andere school, mag de hond mee naar mama, hoe moet dat in de weekenden met huiswerk?’ Daar houden kinderen zich mee bezig. Tegen de tijd dat jij toe bent om je nieuwe liefde te introduceren, zijn je kinderen misschien nog niet gewend aan de nieuwe situatie van huizen wisselen. Dus neem je tijd. En draag je pijn niet over. Gun je kinderen vooral ook een nieuw leven met jouw ex, zijn nieuwe partner en eventueel zijn nieuwe gezin.”

Nelly: “Zoek hulp, ook voor jezelf. Vaak scheiden mensen omdat ze denken dat de fout in hun huwelijk zit, terwijl de fout eigenlijk in henzelf zit.”

Gebke: “Valt een vechtscheiding te voorkomen?”

Yolande: “Ik denk dat ouders zich vooral moeten realiseren dat ze voorgoed verbonden zijn via hun kinderen. Ook als ze uit elkaar gaan. Je kunt verliefd worden en een nieuwe partner krijgen die hartstikke leuk is met je kinderen. Maar die zal nooit zo hard juichen tijdens wedstrijden van je kind, die zal nooit zo trots zijn als je kind zijn diploma haalt. Simpelweg omdat niemand zo veel van jullie kinderen houdt als je ex en jij.”
“Jullie hebben een unieke band en je bent het aan de kinderen verplicht om die te koesteren. Dat moet toch ook kunnen? Ooit ben je voor die man of vrouw gevallen en het is niet altijd een hel geweest. Je bent met de beste intenties getrouwd, toch? Houd dat voor ogen en besef dat je altijd samen verantwoordelijk zult zijn voor de opvoeding. Vanuit de liefde voor je kinderen moet je respect voor elkaar blijven opbrengen. Zo is eenvoudig is het.”
“En dat is ook gezonder voor jezelf. Denk eens aan de toekomst. Als jij en je ex ooit oma en opa worden, zijn jullie de enigen die zien of jullie kleinkind op zoon of dochter lijkt. Je wilt dan toch niet ruziënd naast de wieg staan? Ouders hebben de plicht hun relatie opnieuw te definiëren. En meestal lukt dat ook wel. Om aan te geven hoe goed het tussen mijn ex en mij zit: we gaan elk jaar met ons gezin uit eten zónder nieuwe partners. En nu de kinderen volwassen zijn en ons niet meer zo nodig hebben, bel ik hem af en toe toch. Gewoon om te vragen hoe het met hem gaat.”

Checklist gezond scheiden:

• Blijf respectvol naar je ex.
• Weet dat je als ouders altijd een gedeelde toekomst hebt.
• Houd samen het welzijn van het kind voor ogen.
• Gun je kind een leven met de andere ouder en eventueel zijn nieuwe liefde.
• Zet uit liefde voor je kind je geschillen opzij.
• Zoek zelf op tijd hulp om de scheiding te verwerken.
• Weet dat het twee tot drie jaar duurt voor de pijn en het verdriet achter je liggen.
• Geef je kind de kans en de ruimte om de scheiding te verwerken. Schakel bijvoorbeeld een scheidingscoach in.
• Zorg dat kinderen met vragen en angsten op een veilige ‘neutrale’ plek terechtkunnen.
• Introduceer niet te snel nieuwe liefdes in het leven van je kinderen.

Meer weten:

• Kiesvoorhetkind.nl
• Bestmediation.nl
• Scheiden zonder vechten, Yolande de Best, ISBN: 978 94 014 32 986, € 19,99
• Hun scheiding, mijn leven, Yolande de Best, ISBN: 978 94 014 21 133, € 19,99