Wat heeft een depressie te maken met slecht slapen, een verlaagde weerstand en een te hoge bloeddruk? Veel, aldus dr. Lianne Schmaal. “Biologische processen. zoals gewicht, cholesterolwaardes, bloeddruk, hormonen en het immuunsysteem, spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling en het beloop van een depressie.”
Laten mensen een depressie toe of kun je het tegenhouden?
“Ik zou niet willen zeggen dat mensen een depressie toelaten. Dat zou inhouden dat mensen niet depressief hoeven te worden, dat mensen met een depressie niet sterk genoeg waren om dit tegen te gaan.”
“In ons dagelijks taalgebruik zeggen we al snel dat iemand depressief is wanneer diegene in een dip zit. Een diagnose van depressie krijg je echter niet zomaar wanneer je je even niet zo happy voelt. Er moet echt sprake zijn van een langdurige depressieve stemming, die bijna dagelijks en gedurende het grootste deel van de dag aanwezig is.”
Welke verschillende soorten depressies zijn er?
“Mensen met een depressie kunnen aanzienlijk van elkaar verschillen wat de aard van hun klachten, het beloop van de depressie en de onderliggende factoren betreft.
Het diagnostisch handboek voor de psychiatrie (de DSM-V), dat veelal gebruikt wordt om psychiatrische stoornissen vast te stellen, maakt onderscheid tussen een aantal typen depressies. Bijvoorbeeld een depressieve stoornis (‘gewone’ depressie; als iemand voor minimaal twee weken somber of neerslachtig is) en een persisterende depressieve stoornis (mildere klachten dan bij een depressieve stoornis, maar de klachten zijn chronisch en duren ten minste twee jaar). Daarnaast wordt onderscheid gemaakt tussen een eenmalige of een terugkerende depressie en bijvoorbeeld een seizoensgebonden depressie. Ook wordt gekeken naar kenmerken als de ernst, de aanwezigheid van psychotische kenmerken en de aanwezigheid van angstklachten.”
Wordt er veel onderzoek gedaan naar de verschillende typen depressies?
“De wetenschap heeft zich de laatste jaren veel beziggehouden met het onderscheiden van depressieve subtypes. Probleem is dat het meeste onderzoek zich richt op het definiëren uitsluitend op basis van symptomen. Voor het onderscheiden van subtypes van depressie is het belangrijk dat naast psychologische en omgevingskenmerken ook biologische informatie wordt meegenomen, zoals hersenfuncties, gewicht, cholesterolwaardes, bloeddruk, bloedsuiker, hormonen en het immuunsysteem. Biologische processen spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling en het beloop van depressie. In ons onderzoek zijn wij nu aan het kijken of we psychologische en biologische informatie kunnen combineren voor het onderscheiden van subtypes van depressie.”
Worden depressies door verschillende factoren uitgelokt? En welke zijn dat?
“Waarschijnlijk wel, maar daar weten we nog te weinig over. Er zijn veel verschillende factoren te onderscheiden die een depressie kunnen uitlokken. Denk bijvoorbeeld aan het voorkomen van depressie in de familie, persoonlijkheidskenmerken, chronische lichamelijke ziektes, gebrek aan sociale steun, traumatische jeugdervaringen en andere stressvolle levensgebeurtenissen.”
“We weten wel dat mensen die op jonge leeftijd een depressie ontwikkelen vaker een familiegeschiedenis van depressie en traumatische jeugdervaringen kennen. Er zijn ook wat aanwijzingen dat een ‘atypische’ depressie (kenmerken: toegenomen eetlust, gewichtstoename, overmatig slapen) samenhangt met hogere ontstekingswaardes, cholesterolafwijkingen en overgewicht. Aan de andere kant wordt een ‘melancholische’ depressie (kenmerken: verlies van eetlust, bewegingsonrust of juist weinig mimiek, te weinig slapen) meer gekenmerkt wordt door hogere cortisolniveaus. Cortisol is een stresshormoon.”
“Verschillende subtypes van depressie kunnen dus verschillende biologische afwijkingen laten zien. Wat echter oorzaak en gevolg is, dus of deze biologische afwijkingen een depressie uitlokken of andersom, is nog niet helemaal duidelijk.”
Wat kun je doen om een depressie tegen te gaan?
“Tegen sommige risicofactoren, zoals een familiegeschiedenis van depressie of nare levensgebeurtenissen die je overkomen, kun je niet zoveel doen. Wel is er een aantal andere risicofactoren, zoals een ongezonde levensstijl, weinig beweging en matige depressieve klachten, waar je natuurlijk al wel preventief op in zou kunnen spelen als je deze bij jezelf herkent.”
“Verder zijn er aanwijzingen dat bij mensen met depressieve klachten, waarbij nog geen sprake is van een depressieve stoornis, of bij jongeren met een ouder met depressie preventieve psychotherapie of psychologische interventies zoals het trainen van het probleemoplossend vermogen de kans kan verminderen op het ontwikkelen van een depressieve stoornis.”
Is behandeling bij depressies altijd effectief?
“Nee. Minder dan de helft van de mensen met een depressieve stoornis reageert op behandeling met antidepressiva of op psychologische interventies. Voor een effectievere behandeling is het heel belangrijk dat we beter begrijpen welke mensen wel en welke mensen niet op een bepaalde behandeling reageren, zodat we in de toekomst meer persoonsgerichte behandelingen kunnen gaan geven.”
Praten en/of pillen was jarenlang de aanpak van een depressie. Geldt dit nog steeds?
“In Nederland bepalen behandelaren aan de hand van een richtlijn welke behandeling wordt ingezet. De ernst en duur van de klachten en ook of het om een eerste of terugkerende depressieve periode gaat, spelen mee in de keuze voor een bepaalde behandeling.”
“Bij iedereen bij wie een depressie wordt vastgesteld, zal de behandelaar een aantal basisinterventies inzetten in de vorm van voorlichting, structureren van dagritme en leefstijl- en voedingsadvies. Bij een lichte depressie worden wat minder ingrijpende behandelingen ingezet, zoals zelfhulp en online interventies en soms psychotherapie. Als er sprake is van een ernstigere depressie (langdurige depressie, ernstige klachten en/of terugkerende depressie) is de eerste keus psychotherapie, antidepressiva of beide. Dus inderdaad praten en/of pillen.”
“Omdat de standaardbehandelingen niet voor iedereen effectief blijken, wordt de laatste jaren de effectiviteit van alternatieve therapieën onderzocht, al dan niet in combinatie met de standaardbehandelingen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan mindfulness, hersenstimulatie en runningtherapie, oftewel hardlopen.”
Als je eenmaal een depressies hebt gehad, heb je dan een grotere kans op een nieuwe depressie?
“Ja, van de kinderen en adolescenten die een eerste depressieve periode hebben meegemaakt, ontwikkelt 35 tot 75 procent een nieuwe depressie binnen vijf jaar. Bij volwassenen is die kans ongeveer 25 tot 50 procent. Na meerdere depressieve periodes wordt die kans zelfs nog groter.”
Wat heeft je bloeddruk met depressies te maken?
“Al langer is bekend dat er een samenhang is tussen depressie en verschillende risicofactoren voor hart- en vaatziektes, zoals hoge bloeddruk, overgewicht, verstoorde cholesterolwaardes en insulineresistentie. Wat precies oorzaak en gevolg is weten we niet.”
“Een mogelijke verklaring kan zijn dat mensen met een depressie ongezonder leven: ze roken en drinken meer en bewegen minder. Een alternatieve of aanvullende verklaring zou kunnen zijn dat mensen met een depressie een hoog niveau van stresshormonen hebben. Als deze stresshormonen langdurig verhoogd zijn, kunnen ze de stofwisseling, bloeddruk en energiehuishouding ontregelen.”
Leidt een verminderde weerstand tot een grotere kans op depressies?
“Er is inderdaad een samenhang tussen het afweersysteem en depressie. Langdurige stress kan leiden tot een overactief immuunsysteem. Verhoogde activiteit van afweercellen in de hersenen versterkt de afvoer van bepaalde stofjes in de hersenen zoals dopamine, serotonine en noradrenaline. Deze stofjes zijn ook betrokken bij depressies. Ook kan (chronische) activatie van afweercellen schadelijk zijn voor de hersenen; ze kunnen leiden tot verminderde aanmaak van nieuwe hersencellen.
Een overactief immuunsysteem kan, net zoals sociale factoren of levensgebeurtenissen, dus bijdragen aan een depressie. Er zijn aanwijzingen dat het immuunsysteem bij bepaalde typen van depressie een belangrijkere rol speelt dan bij andere.”
Hoe belangrijk is slapen?
“Depressie gaat vaak samen met slaapproblemen. Een schatting is dat meer dan negentig procent van de mensen met een depressie slaapproblemen ervaart. Dat kan zowel te veel als te weinig slaap zijn.”
“Vooral een verhoogde activiteit van de REM-slaap wordt gekoppeld aan depressie. Deze verstoringen in de REM-slaap hangen ook weer samen met een overactief immuunsysteem.”
“De relatie tussen slaap en depressie gaat beide kanten op; waar vroeger vooral gedacht werd dat slaapproblemen een gevolg zijn van de depressie, laten recentere wetenschappelijke studies ook zien dat slaapproblemen een depressie kunnen uitlokken. Mensen met een depressie en slaapproblemen kunnen naast de behandeling voor de depressie baat hebben bij een aanvullende behandeling specifiek gericht op de slaapproblemen.”
Zijn depressies in de toekomst te voorkomen?
“Dat zou heel mooi zijn, maar of we ooit depressies helemaal kunnen voorkomen? Daar zet ik wel mijn vraagtekens bij. Misschien zouden we mensen met veel risicofactoren voor het ontwikkelen van een depressie in een vroeg stadium kunnen identificeren en adviseren. Maar ik denk dat we ook al een heel stuk verder zijn als we mensen met een depressie in de toekomst beter en sneller kunnen behandelen.”
Dr. Lianne Schmaal is onderzoeker bij GGZ inGeest en het VUmc. In 2014 ontving zij subsidie van de Hersenstichting voor haar onderzoek naar de verschillende oorzaken en subtypes van depressie. ggzingeest.nl