Cholesterol is een bouwsteen waar ons lichaam niet zonder kan. Dat het cholesterolniveau niet te hoog moet zijn, is ons sinds jaar en dag ingeprent, maar de laatste tijd gaan andere geluiden op. Wat is cholesterol? Wanneer is de waarde te hoog? En wat is het nut van een cholesterolverlagende boter?

Dat het cholesterolniveau niet te hoog mag zijn, zit bij iedereen tussen de oren gebeiteld. Het kan namelijk ernstige gevolgen hebben voor je gezondheid, zoals hartkloppingen, nierschade en hart- en vaatziekten.
Maar wie op internet zoekt op het woord ‘cholesterol’ of ‘mijn cholesterol is te hoog’, zal verdwalen in een doolhof van informatie. De informatie komt van twee kanten: bronnen die pleiten voor cholesterolverlagende medicijnen (statines) en cholesterolverlagende producten zoals margarine. En er zijn bronnen die sceptisch zijn en zelfs spreken over de ‘cholesterolleugen’.
Het laat zien dat cholesterol een complex onderwerp is, omstreden zelfs. Veel medici en deskundigen zijn pro cholesterolverlagende medicijnen en margarines. Maar er zijn ook veel deskundigen die dit in twijfel trekken. En er zijn veel medici die het cholesterol als risico zien, maar ook hun vraagtekens zetten bij de medicatie omdat die zoveel bijwerkingen kennen.

Dit is cholesterol

Waar te beginnen? Bij cholesterol zelf … Cholesterol is een essentiële bouwstof voor het lichaam. De stof hebben we nodig voor de celwanden, de aanmaak van hormonen (zoals testosteron voor mannen en oestrogeen bij vrouwen), galzuren, vitamine D en het functioneren van de spijsvertering. Cholesterol is een vettige substantie die zich met behulp van eiwitdeeltjes door het lichaam verplaatst naar alle cellen die hem nodig hebben.
Ongeveer driekwart van de cholesterol maken we in de lever aan, een kwart van de cholesterol wordt rechtstreeks opgenomen uit de voeding. Na het eten komt de cholesterol via de darm in de lever terecht. De lever registreert hoeveel cholesterol in het bloed aanwezig is en voert een teveel af of maakt nieuw cholesterol aan uit vetten.

Te veel cholesterol en een infarct

Als bouwstof is cholesterol in principe ongevaarlijk. Wel weten we dat als er te veel cholesterol in ons lichaam blijft circuleren, het afzet op de vaatwanden van de slagaderen in hart, hoofd en benen. Door de opbouw van de zogenoemde plaque vernauwen de slagaderen. Als een stukje plaque loslaat, kan het blijven steken in een vernauwd bloedvat en de toevoer van bloed stoppen. Een infarct is dan het gevolg.
De ‘cholesterolsceptici’ stellen dat er geen sluitend bewijs is voor een oorzakelijk verband tussen het cholesterolniveau en een infarct. Volgens hen zit het gevaar vooral in transvetzuren en geoxideerde cholesterol. Dat is cholesterol die door blootstelling aan zuurstof verandert in een ongezonde vorm van cholesterol. Deze veroorzaakt de plaque, en niet de ‘normale’ cholesterol.

Wat is goed en slecht cholesterol?

Vaak gehoord: je hebt goed en slecht cholesterol. Die uitdrukking komt door de twee soorten eiwitten die het cholesterol door het lichaam vervoeren. Je hebt de lage-dichtheids-lipoproteïne (LDL); deze zorgen voor het transport van de cholesterol van de lever naar alle lichaamscellen en spieren zorgt.
Ook heb je hoge-dichtheids-lipoproteïne (HDL) die werkt als een soort stofzuiger. HDL voert eerst de overtollige cholesterol af naar de lever en daarna naar de darm, om daar uitgescheiden te worden via de ontlasting.
LDL en HDL hebben beide een andere functie. Ook de verhouding van deze twee lipoproteïnes is verschillend: HDL bestaat voor een groter deel uit eiwitten, terwijl LDL meer vetten dan eiwitten bevat. Veel van de vetten van LDL nestelen zich in de aderen, waardoor er blokkades kunnen optreden. Vandaar dat HDL vaak als ‘goed’ wordt bestempeld en LDL als ‘slecht’.

Anders eten voor cholesterol

Hoewel de meningen over het gevaar van cholesterol verdeeld zijn, staat vast dat voeding een rol speelt bij het op peil houden van het cholesterol. Zo waarschuwt het Voedingscentrum en de Hartstichting voor het eten van te veel verzadigde vetzuren. Deze zouden het proces waardoor de circulerende cholesterol zich afzet in de wanden van de slagaderen bevorderen. Onverzadigde vetzuren spelen daarentegen een rol in de afvoer van cholesterol.
Andere deskundigen stellen echter dat niet vet,  verzadigd vet, maar juist ‘snelle suikers’ (koolhydraten) het aantal gevallen van hart- en vaatziekten doen stijgen. Als we veel koolhydraten eten, worden deze in de lever deels omgezet in verzadigd vet. Volgens deze inzichten moeten we weer meer natuurlijke voeding gaan eten: meer eiwitten, meer vetten en minder koolhydraten. En zelfs roomboter mag dan weer op tafel; het belangrijkste element in deze opvatting is dat je verzadigde vetten niet laat oxideren door verhitting. Heel concreet: de olijfolie mag niet walmen en gebruik olijfolie ‘extra vierge’ het liefst koud.

Cholesterolspiegel en voedingssupplementen

Naast aanpassingen in je voeding zijn er ook specifieke voedingsstoffen die een bijdrage kunnen leveren aan een evenwichtige cholesterolspiegel. Ook hebben ze een gunstige invloed op het hart en de bloedvaten. Deze specifieke nutriënten worden vaak in voedingssupplementen verwerkt en gecombineerd, omdat het over het algemeen niet lukt om ze (in hoge doseringen) in het dagelijkse eetpatroon op te nemen.
Wie zijn cholesterol natuurlijk in evenwicht wil houden (en daarmee medicijnen op afstand), zijn voedingssupplementen een alternatief. Overleg wel altijd met een arts, zeker als je statines gebruikt.

Vette vis

Vette vis, zeewieren en schaal- en schelpdieren bevat de omega 3-vetzuren EPA en DHA. Zij hebben een gunstige werking op het hart, maar dan moet je er dagelijks wel minstens 250 mg van eten! Visoliecapsules kunnen een goed alternatief zijn voor wie niet elke week twee keer vis eet.

Knoflook

Verse, geplette knoflook is eenvoudig toe te voegen aan maaltijden, geeft een heerlijke smaak en is nog gezond ook. Knoflook(extract) helpt het bloedvatenstelsel en ook het gezond houden van de cholesterolspiegel.

Rode gist rijst

Rood gefermenteerde rijst ontstaat uit de fermentatie van rijst met schimmels van het Monascus-type. Deze schimmels maken een paarsrood pigment aan en verschillende cholesterolverlagende stofjes, zogenaamde ‘monacolines’. Monacolines remmen het enzym dat belangrijk is voor de aanmaak van cholesterol in de lever. Monacoline K wordt vaak verwerkt in supplementen. Uit onderzoek blijkt dat het bijdraagt aan het behoud van een gezonde cholesterolspiegel bij gebruik van 10 mg per dag.

Stijve vaten

Ouder worden merk je aan je hele lichaam. Een bruggetje maken op een yogamat gaat lang niet meer zo snel als vroeger. Je spieren zijn wat strammer als je uit bed stapt en je gewrichten stijver. Maar hoe zit het met je bloedvaten? Worden die ook stijver naarmate je ouder wordt? En kun je ook te slappe vaten hebben? Ja en ja!

Goede vering

Je hebt drie soorten bloedvaten: haarvaten, aders en slagaders. Alleen de slagaders kunnen ‘verstijven’. Normaal gesproken zijn de slagaders elastisch. Elke keer als het hart samentrekt, pompt het bloed rond. De slagaders rekken dan iets uit. Als het hart klaar is, veren ze weer terug. Ze werken als een soort buffer: ze vangen de druk op die het hart veroorzaakt. Doordat de vaten uitzetten, wordt de bloeddruk niet te hoog.

Materiaalmoeheid

Hoe stijve vaten ontstaan is niet helemaal duidelijk. De meest gangbare theorie is dat er sprake is van ‘materiaalmoeheid’. Heel je leven zetten de vaten van je slagaders zich uit en veren ze weer terug. Op een gegeven moment leidt dat tot een soort breukjes in de vaatwand. Omdat je lichaam dit herstelt met vezels (collageen), worden de slagaders stijf.

Aderverkalking – vetten hopen zich op in de ader, slagaders slibben als het ware dicht. Aanpak: eet gezond en houd je cholesterol in balans.
Stijve aderen – de aderen worden minder goed van kwaliteit, er ontstaan breukjes. Aanpak: bewegen, bewegen, bewegen!
Verkalking – het kalk dat ook in bot zit, slaat neer op de vaten. Aanpak: eet groene bladgroenten, fruit, melkproducten, vlees, eieren en volkoren granen omdat dit vitamine K2 bevat.

Vitamine K2

Onderzoek van de Universiteit van Maastricht toonde aan dat inname van vitamine K2 het risico op kalkafzetting verlaagt. Bovendien hadden vrouwen die dagelijks natuurlijke vitamine K2 binnenkregen drie jaar later geen toename van vaatstijfheid. De elasticiteit van de vaatwand bij deze groep was juist verbeterd. De vitamine zou ervoor zorgen dat calcium in de botten blijft en niet in de vaatwand gaat zitten.

Wat zijn de oorzaken van een te hoog cholesterol?

Een hoog cholesterolgehalte kan verschillende oorzaken hebben:

• Overgewicht
• Diabetes
• Een traagwerkende schildklier
• Bepaalde medicijnen
• Eten van veel verzadigd vet
• Erfelijke aanleg

Weetje: Heeft iedereen plaque? Ja, iedereen heeft plaque. Het is een proces dat op vrij jonge leeftijd begint. Maar je kunt het proces wel vertragen met een gezonde leefwijze.

Weetje: Het aantal mensen met een te hoge cholesterolwaarde neemt de afgelopen jaren iets af. Dat komt doordat in de jaren negentig de transvetzuren grotendeels uit de voeding zijn verdwenen.

Weetje: Naast een hoog cholesterol wordt het proces van plaquevorming versneld door roken, hoge bloeddruk en diabetes.

Meten = weten?

Je cholesterolwaarde kan van dag tot dag tien procent verschillen. Eén test maakt je dus niet meteen wijzer. Wie zijn cholesterol wil testen, doet er verstandig aan de waarden twee keer te laten meten voor een betrouwbaar beeld.

Wat zijn statines?

De meest gebruikte cholesterolverlagende medicijnen zijn statines. Deze remmen de aanmaak van cholesterol in de lever, waardoor het goede HDL licht kan stijgen. Ook hebben ze een ontstekingsremmende werking. Over het gebruik en de werking van deze cholesterolverlagers   is veel discussie. Veel mensen kunnen verschillende varianten van statines niet verdragen of hebben last van bijwerkingen zoals maag- en darmklachten en spierklachten. Het is daarom altijd verstandig ook na te gaan of er aan je leef en eetstijl iets kan worden veranderd. Overleg bij het gebruik van statines wel altijd met je arts.

Het Mediterrane dieet en je bloed

Ongeveer vijftig jaar geleden waren hart- en vaatziekten een zeldzaam fenomeen op Kreta. De reden: hun voeding en leefstijl.
Het Mediterrane dieet is wereldberoemd vanwege zijn gezonde werking. Het dieet is eigenlijk geen ‘afslankdieet’ maar een ‘gezondheidsdieet’ omdat het zo’n goed effect heeft op de gezondheid.
Het Mediterrane dieet bestaat uit brood, fruit, groenten, olijfolie, vis, weinig melkproducten en nauwelijks rood vlees. Een belangrijk element van het dieet is ook olijfolie, dat van origine bijna 40 procent van de dagelijkse inname van calorieën voor zijn rekening nam. Ook schreef het orthodox christelijke geloof veel vastendagen per jaar voor; in deze periodes aten de inwoners van Kreta geen dierlijk voedsel, melkproducten of vis. Dus een deel van het jaar leefden de Kretenzers vrijwel vegetarisch.
Er is aangetoond dat deze manier van eten een beschermend effect heeft op de ontwikkeling van onder meer hart- en vaatziekten. Het verlaagt de bloeddruk, verhoogt het goede cholesterol HDL, en verlaagt het slechte cholesterol LDL. Het ‘magische element’ was niet per se de olijfolie, of de groente. Maar het heilzame effect zou worden gevormd door de interactie tussen alle micronutriënten en vitamines en mineralen.
Het is jammer maar waar; de mensen op Kreta in 2016 eten helemaal niet meer  volgens hun eigen befaamde Mediterrane dieet. In de afgelopen vijftig en zestig jaar zakte de consumptie van fruit en groenten bijvoorbeeld enorm, de vleesconsumptie maakte een sprong en ook zij eten industrieel bewerkt eten. De veranderingen werden veroorzaakt door een combinatie van factoren. In de jaren zeventig ontwikkelde het toerisme; er werden grote supermarkten gebouwd met geïmporteerde voedselproducten. De Kretenzers gingen minder strikt om met de regels van het vasten. En terwijl in de jaren zestig de boeren hun eigen producten teelden en consumeerden, eten ze nu net als wij: kant-en-klaar en veel eten uit zakjes en pakjes. De gezondheid van hun hart- en vaten zit om die reden nu op hetzelfde niveau als het onze.