Voor pijnstillers als ibuprofen en naproxen heb je geen recept van de dokter nodig. Eén op de vijf Nederlanders slikt dan ook geregeld deze pijnstillers. Onder vrouwen tussen de 21 en 65 jaar is dat zelfs ruim een kwart. Tegelijkertijd wordt de helft van de vermijdbare ziekenhuisopnames door deze ‘onschuldige’ pijnstillers veroorzaakt. Hoe veilig zijn pijnstillers eigenlijk?
Misschien sta je er bij het slikken van pijnstillers geen seconde bij stil dat de bijwerkingen schadelijker kunnen zijn dan je zou verwachten. Toch komen jaarlijks een flink aantal mensen in het ziekenhuis terecht door het (verkeerd) gebruik van pijnstillers, vooral door het gebruik van pijnmedicatie uit de NSAID-groep. NSAID’s zijn veelgebruikte pijnstillers die vaak toegepast worden bij gewrichtspijn, menstruatiepijn, aanvallen van jicht en reumatische aandoeningen. De afkorting NSAID komt van de Engelse term Non-steroïdal anti-inflammatory drugs, oftewel ‘niet-hormonale ontstekingsremmers’. Deze medicijnen hebben zowel een pijnstillende als ontstekingsremmende als koortsverlagende werking. In de volksmond zijn deze pijnstillers beter bekend als bijvoorbeeld diclofenac, ibuprofen of naproxen.
Geen snoepjes
Cijfers wijzen uit dat sommige mensen door het gebruik van NSAID’s in het ziekenhuis belanden, bijvoorbeeld met een maagbloeding. Dat verwacht je niet zo snel van een pijnstiller die vrij verkrijgbaar is. Hoe veilig zijn deze pijnstillers eigenlijk?
“Veilig!”, meent woordvoerder Erik van Rijn van Alkemade van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. “Het zijn goedgekeurde geneesmiddelen die veilig zijn, mits je ze goed gebruikt. Kijk, geen enkel geneesmiddel is honderd procent veilig. Pas dus altijd op, het zijn geen snoepjes. Omdat ze vrij verkrijgbaar zijn, bij de apotheek, drogist of zelfs bij benzinestations, denken mensen soms dat er geen risico’s verbonden zijn aan het gebruik van deze pijnstillers. Maar het blijven medicijnen. Daarom is het belangrijk dat mensen verstandig met pijnstillers omgaan en dat ze zich bewust zijn van wat ze slikken.”
Verstandig met pijnstillers
Er zijn veel verschillende pijnstillers verkrijgbaar, die allemaal een eigen werking hebben. Paracetamol bijvoorbeeld heeft een pijnstillende en koortswerende werking. “De NSAID’s onderscheiden zich daarvan omdat ze ook een ontstekingsremmende werking hebben,” verklaart Van Rijn van Alkemade. “Deze pijnstillers zijn bedoeld voor ontstekingspijn, al zijn ze ook effectief voor vrouwen met menstruatiepijn. Wanneer je pijn hebt die niet veroorzaakt wordt door ontstekingen, kun je beter paracetamol gebruiken. Paracetamol heeft bij de juiste dosering vrijwel geen bijwerkingen. Belangrijk is ook dat je je realiseert dat pijnstillers bedoeld zijn voor incidenteel, kortdurend gebruik. Is de pijn na enkele dagen niet over, neem dan eerst contact op met de huisarts.”
Voorzorgsmaatregelen
Bij kortdurend, incidenteel en correct gebruik zijn NSAID’s dus veilig. Bij langdurig gebruik bestaan er wel grote risico’s, zoals een maagbloeding, aantasting van de maagwand of zelfs perforatie van de maagwand. Dat komt doordat het maagslijmvlies door de werking van de NSAID’s dunner wordt en sneller geïrriteerd of beschadigd raakt door het maagzuur. Als gevolg daarvan kan de maagwand scheuren. “Veelal gaat het hierbij om ouderen en/of mensen met een gevoelige maag; ook speelt hier vaak een combinatie met een andere aandoening”, weet Van Rijn van Alkemade. Toch zijn deze risico’s met goede voorzorgsmaatregelen te voorkomen. “De meest voorkomende bijwerkingen van NSAID’s zijn maag- en darmklachten, zoals misselijkheid, braken en diarree”, vervolgt Van Rijn van Alkemade. “Als je een gevoelige maag hebt of snel last hebt van maagzuur, dan doe je er goed aan om een NSAID in combinatie met een maagbeschermer te nemen, zoals omeprazol. Dit geldt ook voor mensen van 65 jaar en ouder. Met een maagbeschermer voorkom je dan veel maagproblemen. Maar voordat je kiest voor een zwaardere pijnstiller kun je eerst proberen of paracetamol voldoende pijnstilling geeft.” Je kunt natuurlijk ook altijd met je huisarts overleggen of advies vragen bij de apotheek of bij een drogisterij.
Checken en kiezen
Ook bij zelfzorgmedicatie hoef je niet zelf het wiel uit te vinden. Voor goed advies over pijnstillers kun je prima terecht bij de apotheek en de drogisterij. Bij het Centraal Bureau Drogisterijbedrijven vinden ze goede voorlichting over pijnstillers en andere zelfzorggeneesmiddelen erg belangrijk, zegt directeur Marten Hummel. “Daarom werkt circa tachtig procent van de drogisterijen volgens de kwaliteitseisen van de ‘Erkend Specialist in Zelfzorg’, het keurmerk voor deskundig zelfzorgadvies. Vanuit dit keurmerk organiseren we ook voorlichtingscampagnes, waaronder een pijnstillercampagne afgelopen najaar met het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. Daarmee willen wij bijdragen aan betere kennis over pijnstillers en helpen we consumenten bij de keuze voor de juiste pijnstiller uit het grote aanbod in de drogisterij.” Als klant kun je met je vragen dan ook zeker bij de drogisterij terecht. “De medewerkers in de drogisterij checken of de klant advies wil over de pijnstiller. Dit advies wordt alleen gegeven door speciaal opgeleid personeel. Het advies kan bijvoorbeeld gaan over welke pijnstiller voor welk type pijn, of hoelang je het mag gebruiken. Waar nodig verwijst het speciaal opgeleide personeel de klant door naar de huisarts, bijvoorbeeld wanneer de pijnklachten langer aanhouden.”
Veiligheid begint bij jezelf
Veilig gebruik van pijnstillers begint bij goed advies; zo krijg je de pijnstiller die bij jou past. Daarnaast is het altijd belangrijk dat je de bijsluiter leest, ook bij medicijnen die verkrijgbaar zijn in de vrije verkoop. Zorg bovendien dat je het middel op de juiste wijze gebruikt: dat je je houdt aan de dosering én dat je de pijnstillers niet te snel achter elkaar inneemt. Tot slot is het niet verstandig om pijnstillers met elkaar te combineren. Door deze punten in acht te nemen, neem je zelf de verantwoordelijkheid voor veilig medicijngebruik en voorkom je veel onnodige risico’s. Dat vindt ook Van Rijn van Alkemade: “Het is aan de gebruiker om verantwoordelijk met medicijnen om te gaan. Wij doen er alles aan om die bewustwording bij mensen te stimuleren. Het is goed dat mensen de keuzevrijheid hebben om zelfzorgmedicijnen zelf te kiezen en te kopen. Door bewust met deze middelen om te gaan en goed advies te vragen en te krijgen, zorgen we samen voor veilig gebruik van pijnstillers.”
Niet voor iedereen
Pijnstillers van het NSAID-type zijn niet voor iedereen geschikt. Pas op met deze pijnstillers als je maag- of nierproblemen, astma of diabetes hebt of bloedverdunners of ACE-remmers gebruikt. Gebruik van NSAID’s wordt ook sterk ontraden bij vrouwen die zwanger willen worden, zwanger zijn of borstvoeding geven. Voor iedereen geldt: lees eerst de bijsluiter voor gebruik!
Ziekenhuisopnames:
NSAID’s (zoals ibuprofen, naproxen en diclofenac) en acetylsalicylzuur (onder andere aspirine) zijn in Nederland verantwoordelijk voor vijftig procent van de vermijdbare acute ziekenhuisopnames (Rapport HARM-Wrestling).
Bescherm je maag
Onderzoek van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (oktober 2013) wijst uit dat in 2013 naar schatting 2.600 gebruikers van NSAID’s een maagbloeding kregen omdat ze geen maagbescherming gebruikten. Dat zijn er 360 meer dan in 2011. Deze stijging komt mogelijk door de beperking van de vergoeding van maagbeschermers die per 1 januari 2012 is ingevoerd.
Natuurlijk alternatief
Kies je liever voor een natuurlijk alternatief voor pijnstilling? Sinds 2010 is in Nederland het voedingssupplement palmitoylethanolamide (PEA) verkrijgbaar. Palmitoylethanolamide is een lichaamseigen vetzuuramide waaraan een pijnstillende en ontstekingsremmende werking wordt toegeschreven. Uit klinische studies blijkt dat het veilig en werkzaam is bij de behandeling van chronische en neuropathische pijnen. Omdat het een voedingssupplement betreft, zijn veel artsen niet bekend met dit natuurlijke middel.