We lopen hard, koken met quinoa en weten precies wat langzame en snelle koolhydraten zijn. Met zijn allen leven we steeds gezonder. Hoera! Maar wanneer sla je door en wordt gezond leven een obsessie? Diëtist Anouk Berends praat met Floor van Dooren, diëtist en ervaringsdeskundige op het gebied van eetstoornissen.

Als redacteur en diëtist ben ik erop gebrand mensen te vertellen hoe ze gezond moeten eten. Sterker nog: het is mijn vak mensen te laten zien dat het anders moet, dat hun voeding slanker en gezonder kan, zodat ze minder risico lopen op bijvoorbeeld diabetes en hart- en vaatziekten. Ik juich de gezondheidsrevolutie als geen ander toe! Tegelijkertijd vraag ik me soms af of we niet een beetje doorslaan, want is het gezond om té gezond te leven?

MEER EETSTOORNISSEN

Natuurlijk hoef je niet per se een eetstoornis te ontwikkelen als je veel aandacht besteedt aan eten, maar door jezelf een bijzonder dieet aan te meten, loop je wel een groter risico op voedingsstoftekorten. Dat kan vervelende klachten geven, zoals duizeligheid en zelfs botontkalking. En als je altijd bezig bent met slank worden of gezond leven, loop je een groter risico op het ontwikkelen van een eetstoornis. Dat kan anorexia nervosa zijn, maar ook boulimia nervosa of orthorexia. Dat laatste is een stoornis waarbij het vooral gaat om een enorme obsessie voor gezond eten.
Hoe het is om een eetstoornis te hebben, ondervond Floor van Dooren aan den lijve; ze had anorexia nervosa. Nu is ze als diëtist werkzaam en zet ze zich in voor het Leontienhuis (zie kader). “Dat was een verschrikkelijke tijd en het heeft me veel ellende opgeleverd”, vertelt ze. “Ik ben blij dat ik hersteld ben en nu als diëtist andere meiden en jongens kan helpen. Helaas merk je dat er in de huidige maatschappij steeds meer eetstoornissen zijn, vooral ook op jongere leeftijd. Op social media kom ik kreten tegen als ‘omarm je hongergevoel’. Daar krijg ik echt de kriebels van.”

NIET OMDAT HET MOET

Met gezond leven is niks mis. Voldoende beweging, groente en fruit voor de vitamines en mineralen, af en toe een dag vegetarisch en eens in de zoveel tijd een visje zorgen ervoor dat je lijf fit blijft. Maar waar trek je de grens als het gaat om té gezond leven? Van Dooren: “Ik vind het heel moeilijk om te zeggen dat je vanaf een bepaald punt niet meer gezond bezig bent. Dat is een grijs gebied. Wat hierbij vooral geldt is dat ‘te’ nooit goed is. Te veel gezondheid of slankheid nastreven is niet goed, maar altijd taart eten vanuit je luie stoel is uiteraard ook niet de bedoeling.”
Het is dus vooral belangrijk dat het leuk blijft. Kook een gezonde maaltijd omdat je het leuk en lekker vindt. Ga sporten omdat je er energie van krijgt, niet omdat je het gevoel hebt dat het moet, omdat van je verwacht wordt dat je verantwoord bezig bent of omdat je je anders schuldig voelt. Bak ook een keer een heerlijk ongezonde cake of eet je buik een keer rond met pannenkoeken of frietjes. Als je daarvan kunt genieten, dan is dat óók gezond. Om niet te vergeten dat het vooral ook heel leuk is en je kan motiveren om de dag daarna weer gezondere keuzes te maken.

ALARMSIGNALEN

‘Doe maar normaal’ klinkt misschien makkelijker gezegd dan gedaan. Vooral met een hele wereld om ons heen die gericht lijkt te zijn op slank, schoonheid, gezondheid en een verantwoorde leefstijl. Een recept om een eetstoornis te voorkomen is er niet. Dat komt met name doordat bij een eetstoornis vaak meer speelt, zoals onzekerheid, een ingrijpende gebeurtenis, prestatiedrang vanuit je sport of erfelijke gevoeligheid. Van Dooren: “Als je op zoek bent naar je eigen persoonlijkheid, ben je vaak vatbaarder voor al die online fitgirls en schoonheidsidealen. Dat is vaak zo bij pubers en soms zelfs al bij basisschoolleerlingen. Nu de hele maatschappij lijkt te draaien om een verantwoorde leefstijl, kan het echter ook geen kwaad om ook als je al wat ouder bent jezelf alert te houden.”
Om bij jezelf na te gaan of je echt nog zo gezond bezig bent als je denkt en dus niet te ver bent doorgeslagen, kun je je een aantal dingen afvragen. Van Dooren: “Hoe je herkent dat je eigenlijk niet meer gezond bezig bent, is voor iedereen weer anders. Over het algemeen kun je wel een aantal dingen opmerken, aan je lijf, je gedachtes of gedrag bijvoorbeeld. Als je angst hebt voor een bepaald soort eten, is dat geen goed teken. Het kan dan gaan om vet eten of bewerkt eten, of je wilt alleen nog maar rauw voedsel eten. Achter dit soort gedachten kan ook de angst schuilgaan dat je er dik van wordt. Op die manier houden al die beweringen het eetprobleem in stand. Het is natuurlijk een ander verhaal als je een allergie hebt; dan is er een medische noodzaak om iets uit je voeding weg te laten. Heb je geen allergie, dan is het echt heel belangrijk om gevarieerd te eten en daarbij af en toe buiten de lijntjes te kleuren. Wees niet bang voor bepaalde producten.”

NIET ETEN WAAR MENSEN BIJ ZIJN

“Als je situaties uit de weg gaat waar andere mensen eten, moeten je alarmbellen gaan rinkelen”, gaat Van Dooren verder. “Of als je, voorafgaand aan een dagje met je vriendinnen,  de hele dag je eten aan het plannen bent en alvast de menukaart doorspit. Dat is niet meer gezond. Het is belangrijk om spontaan te kunnen leven. Dat kost minder energie en je kunt meer genieten van datgene wat je aan het doen bent. In plaats van je schuldig voelen over wat je eet, voel je je goed dankzij de gezellige dag die je hebt gehad. Bij anorexia is het vaak zo dat je situaties mijdt waarbij je met veel mensen bent, dat je bang bent omdat je moet eten. Bij boulimia is dit vaak het tegenovergestelde: je zorgt dan dat je veel onder de mensen bent, zodat je de controle over je eetgedrag niet kunt verliezen. Je bent bang om alleen te zijn, want dat zijn vaak de momenten waarop je last krijgt van een eetbui.”
Naast sociale signalen zijn er ook lichamelijk signalen dat er wat mis is. “Het is echt zorgwekkend als je lichaam tekenen vertoont dat het op is. Haaruitval, flauwvallen, het vaak koud hebben, slaapproblemen en zelfs emoties die afgevlakt of juist heel hevig zijn, zijn signalen dat je lichaam niet meer kan. Eigenlijk ben je dan al te ver gegaan.”
Omdat wilskracht zo sterk is, zul je zelf niet snel merken dat je lichaam op is. “Je geest is zo sterk dat je met wilskracht je lichaam kunt uitschakelen”, legt Van Dooren uit. “Vraag jezelf dus af of je nog wel volwaardig eet en op een gezonde manier sport. Om dat te ontdekken kun je eventueel een eetdagboekje bijhouden of samen met een diëtist je voedingspatroon bespreken. Zit je eenmaal in de cirkel van constant gezond bezig willen zijn of bang zijn om aan te komen, dan is het lastig om daar uit te komen. Een behandeling, bijvoorbeeld bij een psycholoog of diëtist, kan dan helpen.”
Herken je alarmsignalen bij iemand in je omgeving, dan kun je daar het beste over in gesprek gaan, adviseert Van Dooren. “Realiseer je wel dat je niet moet proberen de behandelaar te zijn. Wat je vooral voor iemand kan doen is vriend, vriendin, moeder of dochter blijven. Toon oprechte interesse, laat weten dat je er bent en dat je diegene niet als eetstoornis ziet, maar juist als volwaardig persoon, als ieder ander. Voor iemand die problemen heeft met eten en zijn of haar lichaam is het heel belangrijk om zich gehoord te voelen en te weten dat hij of zij hoe dan ook gesteund wordt.”

HET LEONTIENHUIS

Het Leontienhuis is een initiatief van Leontien van Moorsel, voormalig Nederlands wielrenner en meervoudig olympisch kampioen. Zij kampte zelf jarenlang met een eetstoornis. Met het Leontienhuis wil ze voor iedereen met een eetstoornis (en hun naasten) wat betekenen. Veel vrijwilligers die zich inzetten voor het Leontienhuis zijn ervaringsdeskundigen. Bij het Leontienhuis kun je terecht voor een ontspannen middag, om even alles te vergeten, maar ook voor informatiebijeenkomsten en bijvoorbeeld gespreksgroepen.

WAT IS WAT?

Anorexia nervosa:

je bent geobsedeerd door alles wat met je gewicht, lichaamsomvang en eten te maken heeft. Je eet extreem weinig en valt daardoor veel af. Ondanks dat blijf je jezelf als te dik zien. In Nederland hebben ongeveer 5600 mensen anorexia.

Boulimia nervosa:

je bent constant bezig met je lichaam en gewicht en kunt nergens anders aan denken. Vaak is er sprake van hevige eetbuien, maar omdat je niet wilt aankomen, compenseer je die met veel sporten, vasten, braken of laxeermiddelen nemen. In Nederland hebben ongeveer 22 duizend mensen boulimia nervosa.

Orthorexia nervosa:

je bent gefixeerd op het eten van gezond voedsel. Je weigert om ‘ongezonde dingen’ te eten. Vooral voedsel met veel calorieën, vetten en suikers schrap je uit je menu. Of je eet groentes het liefst rauw, zodat er geen vitamines verloren gaan. Het is een vorm van extreem, dwangmatig gezond eten. Over hoeveel mensen in Nederland orthorexia hebben lopen de schattingen erg uiteen.

Floor van Dooren is diëtist, verbonden aan het Leontienhuis. Ze leed zelf aan de eetstoornis anorexia nervosa.

Eetstoornissen bij veertigers

Eetstoornissen komen niet alleen voor bij jonge mensen. Op middelbare leeftijd heeft drie procent van de vrouwen een eetstoornis. In een studie van University College London werden meer dan vijfduizend vrouwen tussen de veertig en zestig jaar ondervraagd. Uit het onderzoek kwam naar voren dat vijftien procent van de vrouwen ooit in hun leven een eetstoornis had gehad. Drie procent van hen had ook recent last gehad van anorexia, boulimia of binge eating disorder (eetbuistoornis). De studie laat zien dat verschillende factoren kunnen leiden tot het krijgen van een eetstoornis. Zo neemt de kans op anorexia of boulimia toe wanneer een vrouw haar jeugd als ongelukkig heeft ervaren. Een goede relatie met de moeder verkleint weer de kans op een eetstoornis. Seksueel misbruik op jonge leeftijd werd in relatie gebracht met alle typen eetstoornissen.