Gelukkig zijn versterkt je immuunsysteem, het maakt je zelfverzekerder en opent nieuwe deuren. Maar geluk is ook groots en niet altijd haalbaar. Daarom stelt gezondNU: tevredenheid is het nieuwe geluk. Redacteur Gebke Verhoeven vraagt de geluksdeskundigen van de Lage Landen, geluksambassadeur Leo Bormans en psycholoog Ad Bergsma, of ze zich daarin kunnen vinden.
Met een nieuw jaar voor de boeg breekt traditiegetrouw het terugblikken aan, ook qua werk. Als er één interview uit 2014 me is bijgebleven, is het wel De Ontmoeting met prof. psycholoog Liesbeth Woertman in het julinummer. Zij stelde: “We onderschatten de factor ‘tevredenheid’. Het wordt al snel als saai betiteld, maar in werkelijkheid is het een mooie stabiele basiswaarde in een mensenleven. Het voelt als een warme zomerbries.” Haar woorden waren een verademing! Alsof je een vrijbrief kreeg te spijbelen van ‘het hoogst haalbare’ nastreven in dit leven: Het Grote Geluk. Tevreden zijn. Dát konden we. De hele redactie voelde zich dankzij die paar woorden een beetje gelukkiger.
Een paar maanden later werd me duidelijk waarom de toestemming om ‘gewoon tevreden’ te zijn zo fijn voelde. Prof. filosoof-psycholoog Trudy Dehue vertelde in het decembernummer over dat verpletterende gevoel van verantwoordelijkheid, dat je het nu goed móét doen. “Succes hebben wordt voorgesteld als keuze, waardoor de andere kant van de medaille – mislukken – ook een keuze is.” Zo voelt het ook voor gelukkig zijn. Geluk wordt gepresenteerd als iets waarvoor je kunt kiezen, terwijl je af en toe bizar ongelukkig kan zijn door datgene wat je op je pad tegenkomt. Maar dat schijnt dan ook een keuze te zijn. “De factor pech”, zo stelde Dehue, “is geheel van het toneel verdwenen.” Ook van het gelukstoneel.
Nee, geef ons dan maar tevredenheid. Het voelt weliswaar kleiner. Maar dat is alleen maar mooi meegenomen, want daardoor lijkt het voor het grijpen. En die vele kleine beetjes tevredenheid bij elkaar maken je toch heel wat gelukkiger. Daarom wil de redactie van gezondNU in 2015 tevredenheid tot het nieuwe geluk bombarderen. Maar niet zonder ‘toestemming’ van dé geluksdeskundigen van de Lage Landen: geluksambassadeur Leo Bormans en psycholoog Ad Bergsma.
Actieve tevredenheid
Dus, laten we er geen gras over groeien: Is tevredenheid het nieuwe geluk? “Pfff”, verzucht Ad Bergsma, “met die vraag stel je wel honderd vragen in een keer! Want wat is geluk? En, wat is tevredenheid? Tevredenheid ervaar je wanneer het plaatje in je hoofd van hoe iets moet zijn, niet te veel afwijkt van de dagelijkse realiteit. Stel je bent loodgieter en je weet wat een gemiddelde loodgieter maandelijks verdient. Jouw inkomen is ongeveer gelijk daaraan. Dan ben je daar tevreden mee. Tevredenheid is iets verstandelijks, geluk is een gevoel.”
“En omdat het een gevoel is, is geluk globaler en minder makkelijk tastbaar te maken. Tevredenheid is praktischer, alledaags omdat het vaak te maken heeft met de deeldomeinen van het leven. Werk, relatie, opvoeding, je thuis. Daarom kun je het met een stappenplan relatief snel aanpakken. Stel je bent ontevreden met je huis. Dan breng je in kaart waarmee je exact ontevreden bent en bedenkt een plan hoe het anders kan.”
Tevredenheid is dus iets heel anders dan geluk? Dat valt volgens geluksambassadeur Leo Bormans reuze mee. “Tevredenheid is binnen de wetenschap een internationale graadmeter voor hoe gelukkig we zijn. Hoe meer mensen zich tevreden voelen, hoe gelukkiger de bevolking is. Je moet echter niet denken aan passieve tevredenheid, zo maar genieten van de zon. Nee, het gaat om actieve tevredenheid, die van reflectie en ambitie. Reflectie: wat heb je nodig? En de ambitie: wat ga je doen om het te verwezenlijken?”
Geluksschakeringen
Tevredenheid noch geluk komt in één harde vorm. Bormans: “Er is onderzoek gedaan onder Olympische medaillewinnaars en hun geluksbeleving op basis van gezichtsexpressie. Dat liet zien dat de gouden medaillewinnaars over het algemeen het gelukkigst waren, maar hun geluk bleek niet duurzaam. Na zo’n euforie lonkt menigmaal het zwarte gat. Degenen die als tweede eindigden, waren vooral verbolgen om wat niet had mogen zijn en keken vol jaloezie naar de eerste finalist. De gelukkigste na de gouden-plak-winnaar was de bronzen finalist, die tevreden kon zijn omdat hij zo veel anderen achter zich had gelaten en hoop koesterde om in de toekomst ooit het goud in handen te krijgen.”
Geluk komt in schakeringen, erkent Bergsma. “Je hebt euforische pieken, maar dat gevoel is ook zo weer voorbij en kan ertoe leiden dat het gewone leven daarna een beetje saai lijkt. Voor duurzaam geluk is het handiger als je stil kan genieten van kleine dingen. Mooie wolken die voorbij drijven of dat eerste lentezonnetje in het hartje van de winter. Geluk is ook mazzel. Voorspoed hebben. Maar in welke gedaante geluk zich ook presenteert, we moeten er vanaf dat een gelukkig mens elk moment van zijn leven gelukkig dient te zijn. Want zo is het niet. Het leven is lastig en moeilijk. Geluk is de optelsom. Als je alle plussen en minnen bij elkaar optelt en afweegt, is het fijn als je een overwegend positief gevoel overhoudt. Een soort van grondstemming waar je altijd op terug kan vallen.”
Maar hoe kom je aan die geweldige grondstemming? Bormans: “Of je een tevreden mens bent, is voor vijftig procent bepaald door genetische aanleg en opvoeding. De omstandigheden vormen tien procent. Dus of je rijk bent, of je geluk hebt, of je veel vrienden hebt. Want wat dat met jou doet, wordt vooral bepaald door jouw kijk op de werkelijkheid. Die instelling – positief of negatief – bepaalt voor veertig procent of je een gelukkig mens bent. En daar – om als optimist in te leven te staan – kun je voor kiezen.”
Toch een keuze?
Dus je geluk heeft toch te maken met je eigen keuze? Als ik om me heen kijk, lijkt dat steeds minder het geval. Vorige week nog meldden twee vriendinnen zich ziek met huilbuien en paniekaanvallen. Dat kan natuurlijk toeval zijn, want jazeker: we hebben het natuurlijk nog steeds geweldig goed in Nederland. Maar door de economische crisis staan verhoudingen op de werkvloer meer en meer op scherp en komt de combi werken en zorgen voor je kinderen meer en meer in de knel. Voeg daar nog internationale stress bij – Poetin, IS, ebola – en het leven is ineens niet zo rooskleurig.
Heeft ons geluk te lijden onder die maatschappelijke en internationale ontwikkelingen? Bergsma denkt dat dit wel meevalt. “De economische crisis heeft geen effect gehad op de gemiddelde geluksbeleving.” Bormans is het met hem eens. “Ik ben onlangs in Beiroet geweest om een lezing te geven en ik heb zelden zo veel hoopvolle mensen bij elkaar gezien. Ongelooflijk. Zij zitten midden in het geweld, elke dag. Dat je als westerling bezorgd bent om wat er in de wereld gebeurt. Dat snap ik. Maar angst is iets anders. Het zegt opnieuw alles over jouw perspectief op de wereld. Over het algemeen gebeurt er allerlei geweldigs. De kindersterfte bijvoorbeeld is de laatste honderd jaar gehalveerd, de gemiddelde levensverwachting stijgt nog steeds. Maar het zijn de pessimisten die het meeste lawaai maken. Alles begint bij willen. Het gaat erom dat je kunt zeggen: ‘ik wil gelukkig zijn en bijdragen aan het geluk van anderen.’ Als je dat kan, is alles mogelijk.”
Nederlanders staan op een vierde plaats op de wereldgeluksranglijst. Er lijkt weinig dat ons van ons geluk kan krijgen. Behalve dan als we onze baan kwijtraken. “Werk is een voorwaarde voor geluk”, meent Bormans. “Werklozen zijn doorgaans ongelukkiger dan pensionada’s terwijl zij beiden van een uitkering leven. De reden? Werklozen hebben er niet voor gekozen thuis te zitten. Werk verschaft bovendien zingeving, structuur, inkomen, contact met anderen en geeft je verantwoordelijkheid. Zaken die een mens gelukkig te maken.”
De studentenburnout
Rijkdom hoort niet bij de geluksfactoren. Sterker nog, het kan een valkuil zijn. Want: “Hoe meer je bezit, hoe groter de angst het kwijt te raken”, zegt Bormans. “En die angst is gevaarlijk. Het maakt dat we alles afsluiten, beveiligen en niet meer voor elkaar openstaan. Angst maakt eenzaam. Angst is volkomen overbodig. Alleen al aan de Belgische kust raken in de zomermaanden honderden kinderen hun ouders kwijt. Het merendeel – vijfhonderd kinderen – keert ongedeerd terug thuis dankzij de hulp van een vreemde. Deze kinderen zijn niet ontvoerd, meegenomen of verkracht. Dus we mogen die vreemde best wat meer vertrouwen. Het mooiste wat je in het kader daarvan kinderen kan meegeven, is openheid. Ik denk dat die openheid verklaart waarom Nederlandse kinderen de gelukkigsten ter wereld zijn.”
De vraag is alleen: voor hoe lang nog? Professoren signaleren dat nog nooit zo veel studenten – allemaal twintigers – een burnout hadden. Officiële ‘studentenburnout- cijfers’ ontbreken nog in Nederland. Maar het geeft je te denken. Is er reden tot bezorgdheid? Bergsma: “Volwassenen kijken minder zorgeloos naar de toekomst. Daar helpt zo’n minister Asscher die ons een baanloze toekomst voorspiegelt, omdat robots ons werk inpikken, ook niet aan. Wat ik hoor en zie, is dat ouders een ongelooflijke druk bij kinderen neerleggen om excellent te zijn. Ik ken een leraar die blij is dat hij geen have/vwo-brugklas heeft. Want dan moet hij een aantal ouders aan het eind van het jaar ‘teleurstellen’ omdat hun kind naar de havo moet. Zelfs in de kleuterklas komt dat vwo-niveau al ter sprake, terwijl een kleuter nog tot ontwikkeling moet komen.”
Het streven naar excellentie voor onze kinderen, komt voor uit onzekerheid, denkt Bergsma. “Vroeger werkte je levenslang voor dezelfde baas. Je startte als leerling, deed ervaring op, en uiteindelijk droeg jij als vakman jouw kennis over aan een nieuwe generatie. Er was zekerheid. Nu moet je initiatief tonen, je gedrevenheid laten zien, opvallen in de massa. Er wordt een steeds groter beroep gedaan op ons mentale kapitaal en onze levensvaardigheden, terwijl je daar niet altijd genoeg van mee krijgt thuis en op school.”
Het permanente pretpark
We zijn aan de ene kant onvoldoende toegerust om te gaan met de eisen van de tijd. Aan de andere kant claimt Bormans dat je voor geluk kunt kiezen. Hier wringt het. Bergsma weet waarom. “Als mens ben je een speelbal van de omstandigheden en van je eigen gevoelens, tegelijkertijd schep je die ook zelf. Dat klinkt misschien tegenstrijdig. Maar het is allebei waar.” Sterker nog: “Als gelukkig zijn een plicht wordt, ga je harder op je bek als je je rot voelt. ”Wie niet onderuit wil gaan, kan beter een beetje vergevingsgezind zijn tegenover zichzelf, raadt Bergsma aan. “Streef naar geluk. Oogst onderweg zo veel mogelijk plezier en voldoening. Maar toon je begripvol naar jezelf toe als dat niet lukt.”
Kunnen we spreken van geluksdruk? Bormans erkent dat er druk bestaat om gelukkig te zijn. Social media spelen daarin een rol, weet de geluksambassadeur. “Ik noem Facebook wel eens façadebook, omdat er geen verdriet, pijn of ellende te zien is. Facebook laat alleen maar mooie, blije mensen zien. En dat geldt ook voor onze reclame-industrie. Aan elk product wordt een blijde boodschap gekoppeld. Doordat we continue zijn omringd door ideaalplaatjes, ontstaat het idee dat pijn, verdriet, dood, opvoedingsproblemen, relatiecrisissen en andere ellende niet bij een mensenleven horen. Maar we leven nu eenmaal niet in een permanent pretpark, we doen alleen alsof.”
Geluk is gedegradeerd tot instant-happiness, concludeert Bormans. “Wat telt, is profijt en korte termijn. Als je dit in een economisch model giet, zou dat de manier moeten zijn om snel geld te maken. Vang je het in een geluksmodel? Dan krijg je plezier. Het lastige is dat we geluk steeds meer verwarren met plezier, waardoor je mist waar het werkelijk om draait. De generatie van mijn ouders wist dat het leven niet elke dag feest is, af en toe wel maar je moest ook tevreden kunnen zijn met het alledaagse. Een beetje fun op zijn tijd is prima, maar van seks, drugs en rock&roll is nog niemand écht gelukkig geworden.”
Uit de achtbaan, in de zwijgmodus
Geluk anno 2014 is zo vluchtig als een ritje in de achtbaan. Geluk is geen geluk, maar plezier. Wat zou geluk in 2015 moeten zijn? “Gelukkig zijn is tevreden zijn met je leven”, vat Bormans simpel samen. “We moeten van instant-happiness naar duurzaam geluk. Voldoening, zingeving en tevredenheid zijn daarbij de sleutelwoorden. Niet meer kopen. Wel meer kennis opdoen. Een opleiding volgen die je leuk vindt, een boek lezen waardoor je andere inzichten krijgt. Niet doorjakkeren, maar de tijd nemen om ervaringen op te doen. Een reis maken, nieuwe mensen ontmoeten. Niet praten, maar zwijgen. Elke dag twee minuten stil zijn om bij jezelf te rade te gaan wat je werkelijk nodig hebt, zodat je zin kan geven aan je leven. En vooral: nieuwsgierig blijven naar alles wat het leven je biedt.”
En, daar voegen wij als gezondNU toch heel eigenwijs tevredenheid aan toe. Omdat dit klein geluk voor ons allemaal haalbaar is en voelt als de zomerbries die we in de winter zo goed kunnen gebruiken!
5 Tevredenheidsfactoren
- Relaties -> mensen die zich omringen met fijne mensen (partner, familie, vrienden, buren) zijn gelukkiger dan mensen die er alleen voor staan.
- Gezondheid -> we denken vaak dat gezonde mensen gelukkig zijn, maar je hebt kankerpatiënten die ondanks alles zielsgelukkig zijn. Slechts weinig depressieve mensen voelen zich gezond.
- Werk -> werk zorgt voor inkomen, het geeft je verantwoordelijkheid, een gevoel van zingeving, brengt je in contact met anderen en draagt bij aan structuur in je leven. Werk legt daarmee een gezonde basis voor geluk.
- Geld -> veel geld heb je niet nodig om gelukkig te zijn, wel een basisinkomen. Daarmee moet je het volgende kunnen kopen: eten en drinken, kleding, gezondheidszorg, een dak boven je hoofd en scholing voor je kinderen.
- Vrijheid -> mensen die leven in democratieën zijn doorgaans gelukkiger. Vrijheid vertaalt zich vooral ook naar de vrijheid te mogen zijn wie je bent.
Oefeningen
Word blij van kleine dingen
Vier elke dag wat goed is gegaan
Onze hersenen zijn vooral goed in het onthouden van wat er is misgegaan. Probeer niet in het negatieve te blijven hangen, zorg dat je elke dag een ding kunt opnoemen dat goed is gegaan. Neem daar bewust de tijd voor.
Doe waar je goed in bent
Weet waar je kwaliteiten liggen en doe waar je goed in bent. Dan raak je minder gefrustreerd, word je nog beter dan zomaar goed en beleef je meer plezier aan je talrijke successen.
Ontdek wat voor moois er is
Pak je camera en fotografeer wat er allemaal in jouw straat te zien is. Neem een uur de tijd. En leg jezelf geen grenzen op. Maak zichtbaar wat normaal onzichtbaar blijft, omdat het je niet opvalt. Ontdek zo wat voor moois er onder je neus ligt.
Proef!
Stop eten niet gedachteloos in je mond. Neem de tijd om te kijken en te ruiken. Als je vervolgens een hapt neemt, wat gebeurt er dan? Wat proef je? Wat voel je? Smaakt het?
Mini-zelfonderzoek
Veel mensen vinden het lastig om zichzelf positieve eigenschappen toe te dichten. Vraag het eens aan anderen. Aan je buurvrouw, vriendin, moeder, zus, je collega. Vaak vinden we het vanzelfsprekend wat we doen, terwijl anderen dat juist bijzonder vinden.
Deskundigen:
- Geluksonderzoeker psycholoog dr. Ad Bergsma, verbonden aan de Erasmus Happiness Economics Research Organisation, schreef talrijke boeken waaronder Gelukkig werken en Gelukkig voor de klas. Hij promoveerde op zijn proefschrift ‘Imperfectly Happy’.
- Schrijver Leo Bormans brak door als geluksambassadeur dankzij zijn boek Geluk, The Worldbook of Happiness. Inmiddels heeft hij vele andere gelukstitels op zijn naam staan waaronder Geluk voor Kinderen
- Geluk voor Kinderen, Leo Bormans, Uitgeverij Lannoo, € 19,99, ISBN 9789401421812
- Geluk, Worldbook of Happiness Leo Bormans, Uitgeverij Lannoo, € 24,99, ISBN 9789020990669
- Geluk voor de klas, Ad Bergsma e.d., Uitgeverij Lannoo, € 24,99 ISBN 9789401421126