Ziek zijn? Dáár heb ik nu even geen tijd voor. En wordt het niet hoog tijd voor een pil tegen Alzheimer? Medici en wetenschappers over ziekte, medicijnen en het vertrouwen in ons eigen lichaam en de natuur.
Is medicijngebruik de weg naar gezondheid? Nee, stelt homeopaat Judith van Gaalen (schrijver van het boek ‘Ziek zijn is gezond’). Volgens haar moeten we ons lichaam zo veel mogelijk zélf de kans geven om een ziekte te overwinnen. “Meestal wijst de natuur de weg. Alleen durven we daar vaak niet op te vertrouwen. Neem koorts. Een prima mechanisme om ballast op te ruimen. Maar zodra de thermometer 39 graden aanwijst, grijpen we naar paracetamol. Of we zorgen dat ons kind een kinderziekte niet eens kan doormaken door het te vaccineren. Terwijl ziekte een belangrijke functie kan hebben binnen de ontwikkeling van een kind. Ik begrijp de onzekerheid. En je mag ook wel iets achter de hand hebben, maar liever niet iets wat ziekte en koorts onderdrukt. Als mijn kinderen hoge koorts hadden, belde ik in geval van nood zaterdagnacht om 3.00 uur mijn homeopaat. Zij zei welk natuurlijk middel ik kon geven. Als dat binnen enkele uren niet geholpen had, had ik bij de huisartsenpost gezeten. Maar zover is het nooit gekomen.”
Geneeskunde op maat
Is dat zo? Wijst de natuur altijd de weg? Ik ben geen voorstander van pillen. Maar wie wel? Neem gezondNU-lezer Elly de Jong. Voor haar voelt het leven momenteel als “overleven”. “Tegenwoordig noem ik me gezond als ik dankzij medicijnen kan slapen, geen blaasontsteking heb, trek heb in eten en niet te moe ben. Helaas lukt specialisten niet me van mijn blaasontstekingen te genezen en door de medicijnen verdwijnt mijn eetlust. Waarom ik niet behoorlijk slaap, ondanks slaappillen, is voor de artsen een raadsel.” Elly heeft haar medicatie hard nodig.
Wie chronische pijn heeft of met reuma zit, heeft niet altijd de luxe keuze. En toen ikzelf twee jaar geleden longontsteking had, was ik maar wat blij met antibiotica. Ik heb me nog nooit zó beroerd gevoeld. Sterker nog; ik weet niet of ik het gered zou hebben zonder medicijnen. En dat is het probleem. Want ik zal er nooit achterkomen hoe het gelopen zou zijn als ik de natuurgeneeskundige weg had gevolgd. Dat geldt eveneens voor dilemma’s zoals ‘wel of niet inenten’. Want als het misgaat – je kind overlijdt aan de inenting of andersom; het gaat dood aan de mazelen – dan vergeef je jezelf nooit. Je weet vaak pas wat goed is als het te laat is.
Orthomoleculair apotheker Gert Schuitemaker is het met de homeopaat eens, al ontrafelt hij het wel enigszins. “Een infectie is een bacteriële aanval van buitenaf. Dus in geval van longontsteking (longinfectie) is er sprake van een bacteriële aanval, die kun je pareren met antibiotica. Antibiotica verzwakken de aanvallers van buitenaf en dat kan bij een te grote aanval bijzonder nuttig (levensreddend) zijn.”
Maar de ontsteking zelf, daar moet je met je handen vanaf blijven. “Een acute ontsteking is een poging van het lichaam tot herstel. Pijnstillers die ontstekingsremmend zijn, blokkeren dit herstelmechanisme. Hierdoor kan een ontsteking chronisch worden. Versterk in dat geval liever de algehele lichaamsconditie. Neem voldoende rust, drink genoeg water, eet weinig, zorg voor ontspanning. Dat doet de weerstand goed. En geen pijnstillers als aspirine, diclofenac, ibuprofen, die ontstekingsremmers zijn.”
Luisteren naar je lichaam
Volgens Van Gaalen en Schuitemaker is het probleem dat ‘we’ ons lichaam vaak niet de tijd gunnen om zichzelf op die manier te helen. Herkenbaar. Het valt ook niet mee om te wachten op beterschap als je je hondsberoerd voelt: je wilt er zijn. Voor je gezin, voor je werk. Niet omdat het moet, maar omdat het fijn is je fit te voelen.
“De tendens is dat ziekte onhandig is. En dus is het vaak makkelijker een pilletje te slikken en de ziekte te onderdrukken”, zegt Van Gaalen. “Door voor snelle oplossingen te kiezen nemen we zelf geen verantwoordelijkheid voor onze gezondheid.”
We moeren beter luisteren naar ons lichaam. Dat zou gezond zijn. Maar is het zo gezond als ik elk signaal serieus neem? Als ik dat zou doen, zou ik na vijftig meter kunnen stoppen met hardlopen omdat mijn kuiten verzuurd zijn. Kan ik niet beter de pijn verbijten omdat dit me uiteindelijk meer gezondheid oplevert?
Een ingewikkelde kwestie, vindt systeembioloog en TNO-directeur prof. dr. Jan van der Greef. “Probleem is wel dat mensen gezondheidsadviezen krijgen op basis van die gemiddelden. Maar niet iedereen voldoet aan het gemiddelde. Als ik met mijn handicap een halfuur hardloop – wat algemeen genomen gezond zou zijn – is dat voor mij persoonlijk niet goed. Een mens laat zich niet vangen door statistieken. Er zijn altijd uitzonderingen. Ik denk daarom dat gezondheidszorg op maat de toekomst heeft.”
Vertrouwenscrisis in onszelf
Daarnaast signaleert Van der Greef dat we weinig vertrouwen meer hebben in ons lichaam,.
Deze ‘vertrouwenscrisis’ herleidt hij deels naar De Verlichting, toen Descartes met ‘Ik denk, dus ik ben’ lichaam en geest scheidde. “De Westerse wetenschap richt zich sindsdien voornamelijk op de materie, de kerk op de geest. We zijn meer in ons hoofd gaan zitten, het voelen is op een tweede plaats gekomen. Daardoor luisteren we minder goed naar signalen van ons lichaam. En dus gaan we grenzen over. Ik denk niet dat dit per definitie slecht is, zolang lichaam en geest maar kunnen herstellen.”
De vertrouwenscrisis met ons lichaam wordt mede gevoed door onze opvoeding. Van der Greef: “De meesten van ons krijgen van kinds af aan mee dat we moeten doorzetten en niet moeten zeuren. Dat kleurt de manier waarop we ziekte en gezondheid beleven. Het feit dat we luieren op de bank ongezond noemen en hardlopen gezond, zegt heel wat. Maar is de harde weg beter dan de zachte weg?”
Dat sluit aan bij wat huisarts Metta Hofstra in eerdere gezondNU´s zei. Samengevat: luisteren naar je lichaam is gezond. Maar zorgen maken over je lichaam en je gezondheid, is dat niet. Hofstra: “ Er is geen vrouw in Nederland die niet vreest voor borstkanker. Maar als je de diagnose hebt, is het vroeg genoeg je zorgen te maken. Tot die tijd kun je beter dankbaar zijn voor de gezondheid die je hebt, ondanks alle mankementen.”
Kinderen zijn altijd vitaal
Schuitemaker is het niet helemaal met haar eens, hij is voorstander van een sterke preventieve gezondheidszorg. “Ouder worden is slijtage, we leveren sowieso in. We krijgen allemaal een pakketje genen dat grotendeels onze gezondheid bepaalt. Daar hebben we weinig invloed op. Waar we wel invloed op hebben is: leefstijl. Door te zorgen dat ons lichaam het zo goed mogelijk heeft en zo weinig mogelijk vervuild raakt (vasten), krijgen ziektes zoals aderverkalking, suikerziekte type 2 en reuma minder gemakkelijk voet aan de grond.”
Ook Van Gaalen vindt dat je goed in gezondheid moet investeren. “Kinderen stralen vitaliteit uit. Waarom? Niet alleen omdat ze ‘nieuw’ zijn, maar ook omdat ze doorgaans weinig stress kennen en dichtbij hun oorspronkelijke zelf staan. Naarmate we ouder worden, komen we steeds meer in een keurslijf van wat goed is, wat hoort, wat moet. Dat geeft stress. Ik ben ervan overtuigd dit de basis van veel ziektes is, omdat het ons immuunsysteem verzwakt.”
Filosoof Rob Houtepen van de Universiteit Maastricht is sceptisch. “Als je ziet hoeveel er voortdurend misgaat in het menselijke lichaam, is het een wonder dat we gemiddeld tachtig worden. Waarom daar niet tevreden mee zijn? Ik ben nu 52 en wordt wat vergeetachtig. Is dat erg? Nee. Leeftijdsgenoten hebben hetzelfde. Wanneer er een pil komt tegen vergeetachtigheid betekent niet dat ik gezonder word. Alleen de norm ‘wat is gezond’ verschuift. Vergeetachtigheid is dan ineens niet meer normaal.”
De mooiste tijd
Houtepen denkt dat het dan wachten is op een volgende, veel ergere ziekte. “Want waarom worden tegenwoordig meer mensen dement? Omdat we hart- en vaatziekten beter onder controle hebben en daar dus minder snel aan overlijden. We verzieken onszelf.”
Van Gaalen denkt daar net zo over. Volgens haar kun je ziekte wel onderdrukken, maar daarmee verdwijnt het niet. Ooit krijg je de rekening gepresenteerd.
Het liefst wil de homeopaat af van denken in goed en slecht als het op ziekte en gezondheid aankomt. “We zien ziekte als vijand, terwijl het een geweldig kompas kan zijn. Gebruik het ook op die manier. Kruip een paar dagen in bed en ga na waar die ziekmakende stress vandaan komt.”
Van der Greef is het met Van Gaalen eens. “Ziekte is onderdeel van het leven en als ziekte ons iets kan leren over de waarde van het leven, dan kunnen we veel van ziekte leren.”
En zo is het. Maar toch, als ik mag kiezen, blijf ik liever gezond. Hoe relatief dat begrip ook is. Ik hoop dat ik nog vaak opsta met het gevoel dat zo treffend omschreven wordt in een citaat dat ik van Hofstra heb gekregen. Het is afkomstig van de Amerikaans journalist Franklin Pierce Adams. Hij leefde in de vorige eeuw, maar het gevoel dat hij neerzet, is van alle tijden. Het geeft naar mijn gevoel het best antwoord op de vraag die me al zolang bezighoudt: “Gezondheid is datgene dat je het gevoel geeft dat het nu de mooiste tijd van het jaar is.”