Op lijstjes met superfood prijkt steevast lijnzaad. Maar wat is lijnzaad eigenlijk? En wat kun je er allemaal mee? We vragen het Robert-Jan van den Broek op de Groningse Vismarkt, waar hij met zijn mobiele fabriekje verse lijnzaadolie perst. “Verser en natuurlijker dan dit kun je het niet krijgen.”

Als ik de Vismarkt in Groningen op loop, piekt de ochtendzon net boven de statige gebouwen rondom het plein. De marktkooplui plaatsen de laatste dingen in hun kraam, klaar voor een zonnige marktdag. Ik ben op zoek naar Robert-Jan, die met zijn mobiele lijnzaadfabriek wekelijks op deze markt staat. Hij instrueerde me dat ik hem naast de koekjeskraam zal vinden en die ruik ik al snel. Robert-Jan verwelkomt me met een grote glimlach. Hij draagt een karakteristiek bruinleren schort, een geruite blouse en een baret. Niet te missen!
Met een dampende koffie in de hand begint hij meteen enthousiast te vertellen: “Dit is dus mijn miniwinkel met een mobiele fabriek om lijnzaadolie te produceren. Mijn leven heeft echt een ommezwaai gemaakt ten opzichte van een aantal jaar geleden en daar ben ik zo blij mee. Ik was toen eigenaar van een kruidenwinkel in Dordrecht. De winkel liep hartstikke goed en ik had veel mensen in dienst. Maar het ging op een gegeven moment niet meer om de producten zelf en dat ging me tegenstaan. Ik verkocht de boel en ben een paar jaar door Europa gaan varen met mijn boot. Ik gunde mezelf de vrijheid om na te denken over mijn toekomst. En toen ik in Noord-Frankrijk langs eindeloze vlasvelden vol witte en blauwe bloemen voer, wist ik het: ik wilde iets met lijnzaad gaan doen! Door mijn achtergrond was ik al bekend met lijnzaad, het is een fantastisch product.”

Van vlas naar lijnzaad

“Er zijn twee soorten vlas: olievlas en vezelvlas”, legt Robert-Jan uit. “Van het vezelvlas wordt linnen gemaakt en olievlas is geschikt om lijnzaadolie van te persen. De bloeitijd van vlas is maar kort. Twee weken per jaar bloeien de blauwe bloemen uit het vlas. Ieder bloemetje bloeit maar een paar uur, daarna is deze uitgebloeid en volgt een nieuwe. De uitgebloeide bloemen worden na de bloeiperiode ‘gerepeld’, waarbij de zaadbollen van het vlas worden gescheiden. De bollen worden te drogen gelegd en vervolgens worden de zaden hieruit geslagen. En dat zijn dan de lijnzaadjes zoals we die kennen.”
“De oogst afgelopen voorjaar was fantastisch. Omdat ik maar eens per jaar kan oogsten, ben ik genoodzaakt om een voorraad op te slaan. Per marktdag pers ik zo’n vijftig kilo lijnzaad. Het biologische lijnzaad dat ik verwerk is afkomstig van vlasvelden die in Zeeland staan. Ik vond het belangrijk om geschikte velden in Nederland te zoeken, dat is veel milieubewuster. Het liefst had ik de velden nog dichter bij huis gehad, als het kon in de achtertuin. Maar in de omgeving van Friesland, waar ik woon, is met name koolzaad te vinden, dus voor lijnzaad moest ik toch afdalen naar Zeeland.”
Naast milieubewust zijn alle producten van de Lijnzaadfabriek biologisch. Als ik Robert-Jan vraag waarom, kijkt hij me wat verward aan en antwoordt: “Waarom niet? Het is zonde om dit product niet biologisch te produceren. Lijnzaad is zo’n zuiver product. Eigenlijk is het voor mij een vanzelfsprekendheid om met natuurlijke producten te werken. De natuur brengt ons zoveel goede dingen. Daar ben ik altijd al van overtuigd geweest.”

Van alle markten thuis

Tijdens Robert-Jans verhaal worden we regelmatig onderbroken door klanten. Met diezelfde grote glimlach wordt iedereen aan zijn kraam verwelkomd. Veel klanten herkent hij, ze komen met regelmaat tevreden terug. 
Robert-Jan houdt zelfs een lijstje bij met de vertaling van lijnzaad in alle talen van de wereld. Zo kan hij nieuwsgierige toeristen vertellen over zijn product. Een voorbijgaande toerist uit Israël weet de Hebreeuwse vertaling: ‘pishtan’, het Bijbelse woord voor het eeuwenoude zaadje. Die wordt meteen bijgeschreven op het lijstje van Robert-Jan. In de weekenden heeft hij veel Duitsers aan zijn kraam. Zij mengen de lijnzaadolie traditioneel met kwark en serveren dat bij gepofte aardappelen.
“Ik pers het lijnzaad alleen op de momenten dat ik op de markt sta. Dat houdt in dat de pers continu moet blijven doorlopen, ik heb geen voorraad olie staan. Verser en natuurlijker dan dit kun je het niet krijgen.” Tijdens zijn verhaal wordt dan ook continu lijnzaad in de pers geschept. Er is olie nodig en daarvoor moet het productieproces blijven lopen.
“De pers heb ik zelf gemaakt. Bestaande persen voor noten en zaden persen namelijk olie en het restproduct is een soort staaf. Ik wilde graag ook met het restproduct van lijnzaad iets kunnen doen, dus heb ik samen met mijn handige buurman dit apparaat gemaakt. Het is een mobiel fabriekje geworden waar ik ontzettend blij mee ben: hij draait goed en de instellingen zijn perfect nu. De pers zit ingebouwd in mijn marktkraam. Laatst werd ik aangereden. Ik vreesde meteen voor mijn pers, maar gelukkig was hij ongedeerd en ik ook.”

Olie en brokken

Robert-Jan laat zien hoe zijn mobiele pers werkt: hij schept het lijnzaad er aan de bovenkant in, vervolgens wordt de olie eruit geperst, die naar een tapje aan de zijkant drupt. De uitgeperste zaden worden samengedrukt tot een soort zachte krullen die uit de voorzijde van de pers draaien. Dat verkoopt hij als ‘lijnzaadbrokken’. “Lijnzaad bestaat voor 41 procent uit olie. Bij één keer persen komt niet alle olie eruit, daardoor bevatten de brokken ook nog wat olie. De lijnzaadbrokken kunnen bijvoorbeeld verwerkt worden in yoghurt in plaats van cornflakes, maar ook door broodbeslag of als bindmiddel voor sauzen. Ze zitten vol vezels en eiwitten, maar bevatten nagenoeg geen koolhydraten. Daardoor blijft je bloedsuikerspiegel na het eten op peil en je bent flink verzadigd. Ik ontbijt iedere ochtend met een bakje kwark, een theelepel lijnzaadolie en een schep lijnzaadbrokken en ben altijd verzadigd tot de lunch.”
Natuurlijk proeven we de lijnzaadolie en -brokken even. Gijs merkt meteen op dat de olie precies smaakt zoals hij ruikt: een beetje nootachtig, maar niet muf, zoals ik me herinner. “Dat is echt een groot compliment. Hetzelfde als wanneer je zou zeggen dat het nergens naar smaakt”, reageert Robert-Jan enthousiast. “Zo hoort het namelijk ook bij lijnzaadolie.” Ook proeven we de brokken. Die smaken hetzelfde, maar de structuur is vrij droog en ik heb moeite om het door te slikken. Omdat ik wel nieuwsgierig ben geworden, neem ik een zakje mee. De volgende ochtend schep ik het door mijn bakje kwark en inderdaad: ik ben ook verzadigd tot de lunch!

Vol eiwitten, vezels en omega 3-vetzuren

Lijnzaad zit bomvol omega 3-vetzuren, die een positieve werking hebben op hart en bloedvaten, gewrichten en het zenuwstelsel. “De meeste oliën bevatten omega 6-vetzuren, maar geen omega 3-vetzuren, in tegenstelling dus tot lijnzaadolie. Ik wil niets claimen, maar lijnzaad is gewoon ontzettend gezond. Een theelepel lijnzaadolie per dag is voldoende om van de gezonde eigenschappen van lijnzaadolie te profiteren. Je lichaam steekt er trouwens vanzelf een stokje voor als je te veel lijnzaadolie consumeert: bij een te grote inname werkt de olie namelijk op de stoelgang.” Wat het belangrijkst is, is om de lijnzaadolie niet te verhitten. Boven de 40° Celsius breken de omega 3-vetzuren namelijk af. De olie van Robert-Jan wordt dan ook koudgeperst. Lijnzaadolie gebruik je dus niet om mee te koken, maar je verwerkt het in je smoothie, gebruikt het als sladressing of roert het door de yoghurt. In combinatie met kwark wordt de olie het beste opgenomen in het lichaam.
Naast de lijnzaadolie en vezelrijke brokken heeft Robert-Jan lijnzaad ook in zijn geheel en gebroken in zijn kraam tentoongesteld. Nu heb ik beide ook in mijn keukenkastje staan, maar wat is het verschil eigenlijk? Robert-Jan legt uit: “Lijnzaad heeft door de vezels een positieve werking op de darmen. Lijnzaadjes zelf zijn alleen heel hard, dus als je ze in hun geheel eet, passeren ze de darmen zonder effect te hebben. Daarvoor kun je beter gebroken lijnzaad gebruiken, alleen blijft dit maar drie maanden goed. Je kunt dus het beste heel lijnzaad kopen en dit zelf voor gebruik kneuzen met een vijzel, in de blender of in een ouderwetse koffiemolen.”
Met een tas vol lijnzaadproducten neem ik afscheid van Robert-Jan en verlaat ik de Vismarkt. Lijnzaadbrokken sieren vanaf dat moment mijn ontbijt, die hebben namelijk mijn hart én mijn maag gestolen!

Robert-Jan van den Broek verwerkt lijnzaad tot verse, koudgeperste en ambachtelijke producten, waaronder lijnzaadolie. Met zijn mobiele fabriek staat hij op markten in Groningen, Assen en Leeuwarden. Voor meer informatie en de webshop, zie www.lijnzaadfabriek.nl.