Vooral in de grote stad wordt de kwaliteit van de kindergebitten minder goed. “Ga zo door met niet-poetsen. Dan maak je het voor mij alleen maar leuker. Ik mag dan lekker boren en dat vind ik leuk.”
Tandartsenpraktijk Vaerhorst in Rotterdam. Dinsdagmiddag, half twee. In de tandartsstoel in behandelkamer 1 ligt Samantha, 15 jaar oud. Tandarts Aad-Kees van Kuyk onderzoekt haar gebit en heeft het snel gezien: “Overal tandplak en twee plekjes aan de kiezen.” Samantha poetst niet, of niet goed, zegt hij. Met een tandartshaak schraapt de tandarts langs haar tandvlees en over haar tanden. Een witte smurrie (tandplak) blijft hangen. “Zonde”, verzucht hij terwijl hij de haak voor Samantha´s neus houdt. “Je hebt net een beugel gehad en hebt nu dus een prachtig gebit. Dat moet je dan ook goed verzorgen.”
Verderop in kamer 5 ligt de volgende ‘tandplakpatiënt’: de twaalfjarige Wiko. Tandarts Van Kuyk moedigt hem aan vooral níet te poetsen. “Ga zo door met niet-poetsen. Dan maak je het voor mij alleen maar leuker. Ik mag dan lekker boren en dat vind ik leuk. Jij niet hè?”
Wiko moet nog een beugel krijgen, zijn voortanden staan bijna recht vooruit, maar dat kan niet met zo´n plakkerig gebit. Dat moet dus eerst schoongemaakt worden. Volgens Van Kuyk is het niet altijd verstandig een kind dat niet goed poetst een beugel te geven. “Als ze zonder beugel al niet goed poetsen, doen ze dat met beugel helemaal niet. Als de beugel er na een jaar of twee wordt uitgehaald, is het gebit een gatenkaas.”
Gemakzucht
Met de Nederlandse kindergebitten gaat het sinds lange tijd weer slechter, blijkt uit het rapport ‘Signalement Mondzorg’van het College voor Zorgverzekerden uit 2007. Rob Dortmundt van de Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Tandheelkunde, onderschrijft dit, maar zegt daarbij dat het slechts om een beperkte groep kinderen gaat. “Met tachtig procent van de gebitten gaat het nog steeds goed. Vooral in de grote steden gaat het slechter.”
Samantha en Wiko zijn twee van deze groep kinderen. Tandarts Van Kuyk ziet ze dagelijks voorbijkomen. De belangrijkste reden voor het verslechteren van de gebitten is het slechte poetsen. Maar ook: niet regelmatig naar de tandarts. Volgens hem ligt het voor een groot deel aan de ouders. “Ouders zijn veel met zichzelf bezig. Ze zijn gemakzuchtig. Sommigen vinden dat kinderen oud genoeg zijn om zelf van alles te beslissen. Dan komen ze niet meer naar de tandarts, want dat is immers niet leuk. Ondertussen krijgen ze wel van alles; snoep, energiedranken, cola, yogi-drink, zure dranken en op latere leeftijd een breezer. Hierdoor slijt het tandglazuur. Om gezond te doen eten ze dan soms nog een appel.”
Hij ziet veel kinderen die op jonge leeftijd hun melkgebit al niet meer poetsen. Later, na het wisselen, doen ze dat ook niet. “Gebitten blijven dus slecht. Soms zijn de tanden van kindergebitten die we tegenkomen zo slecht, dat het gewoon niet meer te doen is die te herstellen. Dan sturen we ze door naar de kaakchirurg en wordt alles eruit gehaald.”
Tandartsassistent Thea de Fonkert is in praktijk Vaerhorst verantwoordelijk voor het schoonmaken van gebitten en het geven van tips en poetsinstructies. Dat kinderen hun gebit niet goed verzorgen, is ook volgens haar niet alleen de schuld van kinderen. “De ouders van nu zijn opgegroeid met poetslessen op school en met de leus ‘Snoep gezond, eet een appel’. Zij vinden het vanzelfsprekend dat het gebit niets mankeert. Ze hebben niet meer door dat ze juist door goed te poetsen dat gezonde gebit hebben. Hún kinderen krijgen het op deze manier ook niet mee. Hoe kunnen ze hun gebit goed verzorgen als ze niet weten hoe en waarom? Toch is het juist belangrijk het melkgebit goed te verzorgen. Want jong geleerd, is oud gedaan.”
Twee keer per dag
Om Samantha te leren poetsen, geeft de tandartsassistent haar, na de controle van de tandarts, poetsinstructies. “Zet je tandenborstel op je tandvlees”, legt De Fonkert uit terwijl ze met behulp van een rode reuzentandenborstel en een reuzengebit haar uitleg kracht bij zet. “Je maakt ronddraaiende bewegingen over je tanden. Zo kom je goed tussen de groefjes. Niet te hard drukken. Je moet in ieder geval één keer per dag heel goed poetsen. De andere keer kun je volstaan met gewoon poetsen. Drie keer per dag poetsen is niet nodig.”
Tenslotte geeft ze haar nog een tip mee. “Gebruik altijd dezelfde tandpasta. Omdat tandpasta´s verschillende ingrediënten hebben, kunnen ze elkaar bijten. De ene bouwt bijvoorbeeld een beschermend laagje om je gevoelige tanden, de andere breekt dit weer af.”
Ook Wiko’s gebit krijgt een opknapbeurt. “Ik ga met een haakje waar water uitkomt in je mond”, vertelt derdejaars student mondzorgkunde Lorraine. “Hiermee spuit ik je tanden schoon. Met een zuigertje zuig ik soms het water weg. Het doet niet zeer, het voelt alleen een beetje gek en het maakt een raar geluid.”
Toch ligt Wiko als een brok zenuwen in de stoel. Zijn gezicht vertrekt en zijn armen en voeten komen gespannen omhoog. “Ontspan”, zegt zijn moeder. “Je voetbalt altijd zo ruw en nu stel je je aan? Ik zeg zo vaak tegen je dat je je tanden moet poetsen, maar als je niet luistert, moet je het maar van de tandarts horen. Eigen schuld.”
Ook Lorraine toont geen medelijden. “Dat krijg je als je je tanden niet goed poetst.” Wiko heeft zijn lesje geleerd en belooft na afloop plechtig in het vervolg zijn tanden goed te poetsen.
“Het maakt me niet zoveel uit”
Wat er gebeurt als je van jongs af aan niet goed poetst en te veel frisdrank drinkt, laat Raymond (20) zien. Zijn gebit heeft al heel wat meegemaakt; het overgrote deel van zijn kiezen zijn zilverkleurig van de vullingen. De tandarts vertelt dat hij al twee wortelkanaalbehandelingen heeft gehad als gevolg van slijtage. “En nu misschien de derde”, glundert Raymond.
“Goed poetsen helpt niet meer als je zoveel cola naar binnenwerkt”, zegt de tandarts. Maar stoppen met cola-drinken vindt Raymond niet de moeite waard. “Ik ben gewend aan de gaatjes en de wortelkanaalbehandelingen. Het maakt me niet zoveel meer uit.” Toch heeft hij wel een offer gebracht, vertelt hij. “Ik ben gestopt met redbull drinken. Ik dronk altijd zes blikjes per dag. Nu alleen nog cola.”
De combinatie van niet goed poetsen en het slechte eet- en drinkpatroon van kinderen is volgens Tandarts Van Kuyk funest voor de kindergebitten. “Glazuur is het hardste materiaal wat in het lichaam te vinden is, maar de zuren uit bijvoorbeeld frisdranken of vruchtensappen, lost glazuur op. De laag onder het glazuur, dentine, komt vervolgens bloot te liggen. Dit is minder hard materiaal en slijt dus snel. In bijna alles wat kinderen eten zit suiker of zuur. En: kinderen eten de hele dag door. Het gebit heeft dus amper tijd te herstellen.”
Het is niet allemaal ellende wat tandarts Van Kuyk tegenkomt. De eigenzinnige zevenjarige Tobias heeft geen enkel gaatje. Maar dit garandeert hem geen zorgeloos tandartsbezoek. Hoe goed hij ook heeft gepoetst, de fluor weet hem te vinden. Tobias mag een smaak kiezen, maar heeft andere wensen: “Is er ook snoep?” Helaas moet hij het toch met de aardbeienfluoride doen. Vier minuutjes moet hij de gebitjes, gevuld met een gelachtige substantie, in zijn mond houden. Met een bekertje onder zijn mond voor het kwijlen, staat hij gekkebekkentrekkend in de gang te wachten tot het kookwekkertje afgaat.
Maar de vier minuten zijn te lang voor de zevenjarige; hij spuugt zijn gebitjes één minuut voor tijd terug in het bekertje. “Ik dacht dat ik al mocht stoppen, dat het wekkertje ging”, probeert hij nog, maar Thea geeft hem niet zijn zin. “Nee, ik ben heel streng. Je moet nog zestig seconden”, en ze duwt de gebitjes weer terug. “Ik kan niet meer”, komt het amper verstaanbaar uit Tobias’ mond. Thea telt voor hem af. Tobias humt met haar mee.
Na de Grote Schoonmaak zit voor Samantha en Wiko het tandartsbezoek er op. Samantha mag over drie in plaats van de gebruikelijke zes maanden terugkomen. “Zo kunnen we haar en haar vorderingen het best in de gaten houden”, vertelt assistent De Fonkert. Wiko moet laten zien dat hij zich aan zijn belofte houdt en goed gaat poetsen, ook als hij straks een beugel heeft. Dan krijgt hij een prachtig stralend gebit in plaats van een gatenkaas.
Vijfjarigen met gaatjes
Bijna de helft van de vijfjarige kinderen (44 procent) heeft gaatjes in het melkgebit. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van Elmex onder 636 jonge ouders. Bij kinderen tot vier jaar is dit tien procent. Hoewel dit onterecht is, lijken ouders zich weinig zorgen te maken over de melkgebitten van hun kinderen. Ze geven aan dat ze vanaf het eerste tandje poetsen en dat ze napoetsen. Acht op de tien ouders vindt zichzelf een goed poetsvoorbeeld en het merendeel schat het eigen gebit in als redelijk tot zeer gezond. Het tandartsbezoek van kinderen tot en met vijf jaar is redelijk goed. Iets minder dan de helft (47 procent) gaat voor controle en 22 procent gaat om te wennen. 28 procent gaat niet naar de tandarts omdat de ouders dat nog niet nodig vinden.
Thea de Fonkert geeft tips
Beter poetsen gaat zo:
- Er zijn tandpasta’s met verschillende soorten fluoride, zoals natriumfluoride en aminfluoride. De aminfluoride bindt zich meer in laagjes om de tand en natriumfluoride blijft meer in het speeksel zweven. Poets daarom met dezelfde tandpasta (en gebruik hetzelfde spoelmiddel); de fluoride die zo belangrijk is, zal elkaar daardoor versterken.
- Maak de tandenborstel niet nat voordat de tandpasta er op gaat, het schuimt minder en zorgt minder voor kokhalsneigingen.
- Spuug de tandpasta zoveel mogelijk uit, dus niet doorslikken. Maar spoel ‘slordig’, dan kan de tandpasta nog even doorwerken.
- Doe op de interdentale ragers ( kleine borsteltjes voor tussen de tanden en kiezen) een beetjes tandpasta, dit geeft fris gevoel.
- Wees niet zuinig met floss, let erop dat de draad lang genoeg is en trek de draad nooit naar beneden, maar van je af; naar de spiegel toe dus.
- Neem kinderen vanaf de geboorte mee naar de tandarts om te wennen en informeer hoe een kindergebit ‘werkt’, er zijn namelijk ook kiezen die we niet wisselen, dit zijn dus meteen blijvende kiezen.
- Bij tanderosie: drink dranken die slecht zijn met een rietje en spoel ze zo min mogelijk langs je tanden en kiezen.
- Geen tijd om tanden goed te poetsen? Dat is echt de slechtste smoes die bestaat. Want één keer per dag goed poetsen kan 24 uur per dag. Het hoeft dus niet per se ’s avonds of ’s ochtends. Doe het bijvoorbeeld onder de douche.
- De wachtlijst voor kinderen met slechte gebitten die onder narcose behandeld moeten worden in speciale centra’s kan lang zijn; hier in Rotterdam is het negen maanden. Probeer te voorkomen dat het zover komt; goed poetsen!