Het slikken van paracetamol, aspirine en ibuprofen staat te boek als veilig en onschuldig. Zo slikt één op de vijf mensen in Nederland dagelijks paracetamol. Hoe veilig is dat? Wist je bijvoorbeeld dat je beter geen aspirine kunt slikken nadat je kies getrokken is? En wat kun je doen tegen pijn als je liever niet naar het doosje pijnstillers grijpt?

Iedereen heeft weleens pijn. Je stoot je tegen de tafel (lang leve onhandigheid), hebt een ontstoken kies of bonkende hoofdpijn na een iets te gezellige avond. Pijn kan nuttig zijn: het waarschuwt bijvoorbeeld dat iets in je lichaam is beschadigd of overbelast. Maar pijn is ook vervelend. Pijnstillers gaan dan ook als warme broodjes over de toonbank bij drogisterijen, benzinestations en supermarkten. Niet zo gek, want deze helden kunnen ervoor zorgen dat pijnprikkels niet in de hersenen terechtkomen. Dat doen ze door pijnsensoren te beïinvloeden of de prikkels te dempen die langs de zenuwen naar de hersenen gaan. Of door het veranderen of blokkeren van pijnprikkels in je hersenen, waardoor je de pijn niet als pijn ervaart.

Maagproblemen en leverbeschadiging

Het is echter niet allemaal rozengeur en maneschijn. Zo is het meest gebruikte medicijn ter wereld paracetamol. Verbaasd? In Nederland slikt één op de vijf mensen dagelijks een paracetamol en in lang niet alle gevallen is dat noodzakelijk. Zo gebruiken marathonlopers pijnstillers om de pijn uit te stellen en nemen slechte slapers ze om in slaap te komen. Waar paracetamol een lichte pijnstiller is, zijn er ook nog de zware pijnstillers zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen. Ruim een miljoen Nederlanders gebruikt zo’n zware pijnstiller.
Alle pijnstillers doen wat ze moeten doen: pijn bestrijden. Helaas kunnen ze ook vervelende klachten geven of bij langdurig gebruik of te hoge dosering schadelijk zijn. Ja, ook de pijnstillers die je bij de drogist koopt. Zo moeten maagproblemen niet worden onderschat bij een pijnstiller als ibuprofen en kan paracetamolgebruik zorgen voor een leverbeschadiging.
Een ander gevaar van pijnstillers is dat je er verslaafd aan kunt raken. Zo’n 300 duizend Nederlanders zijn verslaafd aan pijnstillers. De twee meest verslavende stoffen in pijnstillers zijn codeïne en coffeïne, maar ook paracetamol kan verslavend werken. Het meest bekend is medicijnafhankelijke hoofdpijn, die ontstaat bij mensen die dagelijks pijnstilling slikken tegen hoofdpijn. De enige manier om de hoofdpijn te stoppen, is het doorbreken van de vicieuze cirkel door te stoppen met het gebruik van pijnstillers.

We weten te weinig

Al met al is het belangrijk om pijnstillers niet als snoepgoed te behandelen en er goed over na te denken of het nodig is om een pijnstiller te nemen. En zo ja, welke pijnstiller je neemt, hoe je die inneemt en hoe vaak. Daarbij stuiten we op een probleem: we hebben een gebrek aan kennis. Frank Huygen, hoogleraar Pijngeneeskunde aan het Erasmus MC: “Het begint al bij zorgprofessionals die te weinig weten over pijn en pijnstilling. En als die het al niet weten, hoe moet de gemiddelde Nederlander dan zijn kennis op een rijtje hebben?” Het gebrek aan kennis blijkt ook uit onderzoek van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Nederlanders blijken hun eigen kennis te overschatten, terwijl ze de risico’s van het gebruik van pijnstillers onderschatten. Daar gaan we nu verandering in brengen!

Stappenplan tegen pijn

Stel jezelf vijf vragen bij pijn

Vraag 1: Wat is de oorzaak van je pijn?

Een pijnstiller verlicht de pijn en helpt dus tijdelijk, maar is geen oplossing. Probeer altijd de oorzaak van de pijn te achterhalen, zeker als je vaker last hebt van dezelfde soort pijn. “Pijn is een signaal van het lichaam dat er iets mis is en dat moet je niet negeren. Door de oorzaak te achterhalen, kun je ook de oorzaak behandelen en kun je voorkomen dat de klacht steeds terugkomt en je keer op keer naar een pijnstiller grijpt. Dat is belangrijk, want langdurige vormen van pijn kunnen een grote impact hebben op iemands leven”, legt Huygen uit. Een (huis)arts kan je helpen bij het vinden van de oorzaak, van hoofdpijn door spanning tot maagpijn door een blindedarmontsteking.
Daarnaast kun je zelf een pijndagboek bijhouden. Noteer wanneer je pijn hebt, waar die pijn zit, hoe het voelt, hoe lang het aanhoudt en wat je die dag gedaan hebt. Wie weet ontdek je een patroon en kun je op die manier de oorzaak of bepaalde triggers achterhalen.

Vraag 2: Kunnen huis-tuin-en-keukenmiddelen de pijn bestrijden?

Misschien is het je gelukt om de oorzaak te achterhalen, zelf of met behulp van een (huis)arts. Nu kun je bepalen of een huis-tuin-en-keukenmiddel kan helpen tegen de pijn, waardoor je geen pijnstiller hoeft te nemen. Heb je hoofdpijn doordat je te lang in een kamer met droge lucht hebt gezeten? Misschien is het voldoende om een frisse neus te halen. Heb je lage rugpijn doordat je de hele dag op een stoel hebt gezeten? Dan kan de pijn wegebben als je gaat bewegen.

Dit kan helpen bij

We geven een paar tips om veelvoorkomende pijnen te verlichten. Weet wel: wat voor de een werkt, werkt niet voor ander.

• buikpijn: warme kruik, warm bad, buikmassage, kamillethee, banaan eten, op je buik liggen
• keelpijn: verse gember(thee), door de neus ademen, rust, lepeltje honing, ijs
• hoofdpijn: ontspanning, ontspanningsoefeningen, massage, in een donkere ruimte liggen
• rugpijn: bewegen, slapen, goede houding, koelen met ijs, sauna, massage, warmte

Afleiding en acceptatie

Pijn wordt beïnvloed door je gedachten en gevoelens, net als door de manier waarop jij en mensen om je heen op jouw pijn reageren. Pijn kan angst, spanning, bezorgdheid en onzekerheid geven. Andersom kunnen angst, spanning, bezorgdheid en onzekerheid de pijn verergeren. Hoe ga je om met de pijn en eventuele beperkingen? Probeer de pijn te accepteren en positieve, ontspannende gedachten toe te laten en afleiding te zoeken.

Kijken, kijken, niet slikken

Emoties kunnen pijn dus verergeren, maar ook verminderen. Denk maar aan een kind dat minder pijnprikkels voelt na een kusje van mama op een geschaafde knie. Pijnstillers stillen ook deels de pijn door een placebo-effect: het besef dat we een pil slikken om de pijn te verminderen, heeft ook een suggestieve werking. Om het nog mooier te maken: alleen al door te kijken naar een pijnstiller, kan de pijn afnemen, blijkt uit onderzoek. Zo houden we onszelf dus een beetje voor gek, met een positieve uitwerking!

Waterijs tegen de pijn

Heb je een operatie achter de rug? Eet een waterijsje! Onderzoekers van het LUMC ontdekten dat mensen die een waterijsje namen na een operatie minder behoefte hadden aan pijnstilling. Dat heeft mogelijk te maken met positieve emoties die loskomen bij het eten van zoetigheid én het vrijkomen van endorfines. Hierdoor ervaar je minder pijn.

Is er nog pijnstilling nodig om de pijn te verhelpen? Nee? Fijn! Ja? Stel jezelf dan vraag 3.

Vraag 3: Welke pijnstiller kies je?

Goed, je hebt (samen met je huisarts) besloten om een pijnstiller te nemen. Wat dan? Je hebt meerdere soorten pijnstillers (zie kader ‘Licht versus zwaar’) en elke groep heeft zijn eigen werking. We helpen je bij het kiezen van de juiste pijnstiller.

Pijnstillend of ontstekingsremmend

Grofweg zijn er drie soorten pijnstillers die gebruikt worden voor zelfzorg:

1. Pijnstillers die alleen pijnstillend werken (paracetamol)
2. Pijnstillers die pijnstillend, ontstekingsremmend en koortsverlagend werken (aspirine)
3. Pijnstillers die vooral ontstekingsremmend werken, maar ook pijnstillend, spierontspannend en koortsverlagend (NSAID’s).

De juiste volgorde

Huygen: “Je begint vrijwel altijd met paracetamol: deze pijnstiller werkt goed en heeft de minste bijwerkingen.” Werkt een paracetamol niet voldoende? Dan kun je een zwaardere pijnstiller proberen. “Bij sommige soorten pijn wordt aangeraden om meteen een zwaardere pijnstiller te nemen, zoals bij menstruatiepijn.” Heb je gewrichtspijn, dan werkt ibuprofen vaak beter dan paracetamol. In de regel wordt bij acute, heftige pijn ibuprofen of diclofenac geadviseerd en naproxen bij menstruatiepijn, rugpijn en reumatische pijn. Bedenk wel: zwaardere pijnstillers hebben meer en ernstigere bijwerkingen en het gaat om het totaalplaatje. Zo moeten NSAID’s soms gecombineerd worden met maagbeschermende geneesmiddelen.
Laat je altijd adviseren welke pijnstilling bij jouw klacht en situatie geschikt is. Zo kun je aspirine beter niet slikken nadat je kies is getrokken. Deze pijnstiller verdunt je bloed namelijk, wat een eventuele bloeding kan verergeren. Ook bij maagklachten kun je beter geen aspirine of NSAID’s gebruken. En bij astma kunnen NSAID’s benauwdheid uitlokken.

Vraag 4: Hoe gebruik je pijnstilling?

Huygen: “Alles wat je moet weten staat op de verpakking of op de bijsluiter. Lees deze goed door, want het is belangrijk om de pijnstiller veilig te gebruiken. Overschrijd je bijvoorbeeld de maximale dosering, dan ga je al snel over de giftige grens heen.” Dus: áltijd de bijsluiter lezen, ook als je denkt te weten wat daarin staat.

De bijsluiter geeft onder andere antwoord op de volgende vragen:

• Hoe slik je de pijnstiller?
• Wanneer mag je de pijnstiller niet gebruiken?
• Hoe vaak mag je een pijnstiller slikken?
• Hoeveel tijd moet er tussen twee innames zitten?
• Gaat de pijnstiller samen met andere medicijnen?
• Mag deze pijnstiller gebruikt worden tijdens de zwangerschap?

Test jezelf

Een kleine test. Weet jij bijvoorbeeld het antwoord op deze belangrijke vragen?
1.    Hoeveel paracetamoltabletten mogen volwassenen maximaal per dag innemen?
2.    Hoe lang moet er tussen twee innames zitten?
3.    Mag je een dubbele dosis nemen als je een dosis bent vergeten?
4.    Kun je twee NSAID’s met elkaar combineren, zoals ibuprofen en diclofenac?
5.    Met welk medicijn gaan NSAID’s niet goed samen?
[antwoorden: 6, minimaal 4 uur, nee, nee, o.a. met bloedverdunners]

Vraag 5: Heb je het de huisarts gemeld?

Heb je een keer pijn en neem je een paracetamol, dan hoef je dat niet te melden bij de huisarts. Heb je langdurig pijn, andere gezondheidsklachten en/of gebruik je vaak pijnstilling, meld het dan wel aan je huisarts. Een huisarts kan je belangrijke informatie geven, bijvoorbeeld of je bepaalde pijnstillers mag combineren en of je ze in jouw situatie mag gebruiken.
Ook kan de huisarts je helpen bij het vinden en behandelen van de oorzaak, (zwaardere) medicijnen voorschrijven en je verwijzen naar de juiste specialisten. Zo kun je worden verwezen naar een fysiotherapeut of psycholoog. “Een misverstand is dat we denken dat alle pijn met paracetamol en NSAID’s te behandelen is. Sommige soorten pijn, zoals zenuwpijn, hebben echter een andere behandeling nodig.”

Feit: 9 op de 10 mensen kopen weleens een zelfzorggeneesmiddel. De meest gekochte producten zijn pijnstillers.
– GfK Zelfzorgmonitor 2017

Feit: 80 procent van de Nederlanders denkt genoeg te weten over pijnstillers, maar de helft weet niet hoeveel je er dagelijks mag innemen. Dan ligt het gevaar van overdosering op de loer.
– Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM)

Weetje: Licht versus zwaar
Lichte pijnstillers: paracetamol, paracetamol met vitamine C, paracetamol met coffeïne, paracetamol met vitamine C en coffeïne
Middelzware pijnstillers: Daro hoofdpijnpoeder, Para-don, Sanalgin, Saridon
Zware pijnstillers: Advil, Aleve, Alka-Seltzer, APac, APC, Aspirine, Aspro, diclofenac, Excedrin, ibuprofen, naproxen, Nurofen, Roter APC, Sarixell, Spidifen, Strepfen, Voltaren K
Bron: NHG

Kun je je pijngrens verhogen?

Ja! De eerste manier is door te accepteren wat je overkomt. Geestelijk kun je zo beter omgaan met het gevoel dat pijn je geeft. Pijn wordt bijvoorbeeld erger als je je erop focust en kan afnemen als je ontspant of voor afleiding zorgt.

Comedy verhoogt pijngrens

Een kwartier naar een comedy kijken waarbij je hard moet lachen, verhoogt je pijngrens mogelijk met tien procent. Dat stelden wetenschappers van de Vrije Universiteit, Oxford University en Binghamton University. Met een goede buiklach komt namelijk endorfine vrij, wat de pijn verdrijft en zorgt voor een prettig gevoel.

Wanneer ga ik naar de huisarts?

Ga naar de huisarts als …

• de pijn heftig is, lang aanhoudt, toeneemt of steeds terugkomt;
• de pijn niet afneemt of pijnstillers onvoldoende helpen;
• je twijfelt of je bepaalde pijnstillers mag gebruiken;
• de pijnstillers bij jou veel bijwerkingen geven (bijvoorbeeld maagklachten);
• de pijn langer aanhoudt dan verwacht;
• regelmatig bewegen en het geleidelijk oppakken van jouw dagelijkse bezigheden niet lukt;
• je ook last hebt van angst en sombere gedachten;
• je bij pijn ook koorts krijgt;
• je pijn hebt en je daarbij ziek of zieker gaat voelen;
• je bij pijn één van de volgende verschijnselen krijgt: benauwdheid, pijn op de borst, heftig transpireren, sufheid, braken, bloed opgeven of bloed bij de ontlasting. 

Bron: thuisarts.nl

Deskundige

• Frank Huygen is hoogleraar Pijngeneeskunde aan het Erasmus MC. Ook is hij pijnbehandelaar en anesthesioloog. Hij pleit ervoor dat zorgverleners zich bewuster worden van het bestaan en ontstaan van pijn.