Een natuurlijke, groene omgeving is goed voor onze gezondheid. Dat blijkt onder meer uit onderzoek van socioloog Jolanda Maas. Haar nieuwe onderzoek richt zich op wat groen doet voor ziekenhuispatiënten, hun bezoekers en het personeel. Moeten we allemaal aan de volkstuin of buiten de stad gaan wonen?
Is groen een plant in de vensterbank of het bos vijf kilometer verderop?
“Mensen denken bij groen aan parken en bossen, maar in het onderzoek naar de relatie tussen groen en gezondheid kan het ook een plant zijn of een met groen begroeide gevel. Zelfs een afbeelding van een plant of natuur kan onder de noemer groen vallen in ons onderzoeksveld. Er zijn verschillende experimenten uitgevoerd waaruit blijkt dat mensen sneller herstellen van stress als ze afbeeldingen van een natuurlijke omgeving te zien krijgen dan wanneer ze afbeeldingen van een stedelijke omgeving zien. Echte natuur heeft naar verwachting een nog groter effect, omdat het de gezondheid op verschillende manier kan beïnvloeden.“
Waar komt jouw fascinatie voor groen en gezondheid vandaan?
“Ik woonde in Zoetermeer. Dat is aan de ene kant een heel grijze stad, maar de gemeente besteedde ook toen al veel aandacht aan groen en je was ook zo in de buitengebieden. Met mijn ouders gingen we vaak fietsen en we hadden altijd vakanties waarbij we veel wandelden. Door die ervaringen had ik wel een band met groen. In 2005 werkte ik bij het NIVEL. Toen er een vacature voorbijkwam voor een onderzoek naar de relatie tussen groen en gezondheid had ik direct het gevoel dat het bij me paste en sindsdien heb ik het thema eigenlijk niet meer los kunnen laten. Ik ben nu elf jaar bezig met onderzoek naar de relatie tussen groen en gezondheid.”
Is groen een luxe of een eerste levensbehoefte?
“Het verschil tussen die twee vind ik nogal groot. Dat groen meer is dan decoratie en dus meer dan een luxeproduct, dat staat vast. Omdat groen op verschillende manieren de gezondheid kan beïnvloeden, is het een krachtig instrument om in te zetten voor gezondheidsbevordering. Toch zou ik groen geen eerste levensbehoefte noemen. Bij de eerste levensbehoefte gaat het toch meer om dat je te eten hebt en een dak boven je hoofd.”
Waarop is het effect van groen het grootst: gezondheid, welzijn of gevoel van veiligheid?
“Dat is lastig om te zeggen, omdat de relaties moeilijk te vergelijken zijn. De hardste conclusies zijn te trekken rondom de positieve bijdrage van groen voor de mentale gezondheid. Daar is namelijk het meeste onderzoek naar gedaan en de uitkomsten hiervan wijzen allemaal dezelfde kant op. ”
Op welke manieren draagt groen bij aan de gezondheid?
“Een groene woonomgeving kan op verschillende manieren de gezondheid van mensen bevorderen. Blootstelling aan groen kan zorgen voor herstel van stress, een groene woonomgeving kan bewegen bevorderen, sociale contacten stimuleren en gunstig werken voor de ontwikkeling van kinderen. Als het groen ingericht wordt als moestuin, stadslandbouw wordt dit ook wel genoemd, dan kan groen een bijdrage leveren aan het eten van gezond voedsel. Tot slot kan groen bijdragen aan een gunstig microklimaat. Het kan hittestress tegengaan, vermindert luchtvervuiling (op voorwaarde dat het juiste groen op de juiste plek staat) en helpt tegen wateroverlast.”
Gebeurt er door groen ook daadwerkelijk iets in je lichaam?
“In de meeste onderzoeken zijn de gevoelens van mensen gemeten. Er zijn echter ook verschillende studies die laten zien dat er daadwerkelijk iets in het lichaam gebeurt als mensen blootgesteld worden aan groen. Zo zijn verschillende experimenten uitgevoerd waarbij stress werd opgewekt bij de deelnemers. Vervolgens mochten de deelnemers wandelen in een natuurlijke omgeving of in een stedelijke omgeving. Door in het speeksel het stresshormoon cortisol te meten, werd aangetoond dat bij mensen die wandelden in de natuurlijke omgeving het stressniveau sneller omlaag ging.”
Moeten we allemaal aan de volkstuin of buitenaf gaan wonen?
“Nee, dat lijkt me niet haalbaar en niet wenselijk. Wat ik vooral denk is dat er meer aandacht moet komen voor groen in de directe woon-, werk en studeeromgeving van mensen. Een wijk kan bijvoorbeeld al een heel groene uitstraling krijgen als er voortuintjes zijn waar groen te zien is. Je hoeft niet in ‘the middle of nowhere’ te wonen om te profiteren van de positieve effecten van groen. Creëer in steden en wijken groene plekken waar mensen naartoe kunnen.”
Waarom werken groene schoolpleinen voor jongens beter dan voor meisjes?
“Een schoolplein is een goede plek om te werken aan het vergroenen van een stedelijke omgeving. Het is een mooie manier om kinderen, die steeds meer tijd rondom school doorbrengen, in hun dagelijks leven in contact te brengen met natuur. Onderzoek uit Scandinavië toont aan dat kinderen die in de pauze in het bos spelen zich motorisch beter ontwikkelen en creatiever zijn. Ons onderzoek laat inderdaad zien dat jongens zich beter concentreren als ze gespeeld hebben op een groen schoolplein en meisjes juist als ze gespeeld hebben op een grijs schoolplein. Dit komt waarschijnlijk voor een deel doordat jongens actiever bewegen op een groen schoolplein en meisjes op een grijs schoolplein. Maar dit zijn we nog nader aan het onderzoeken in ons lopende meerjarige onderzoek.
Wie denk je dat het meeste baat heeft bij een groen ziekenhuis?
“De meeste studies naar effecten van groen in en rondom ziekenhuizen bekijken de effecten op patiënten. Uit die studies blijkt dat patiënten die blootgesteld worden aan groen (bijvoorbeeld via planten, groen uitzicht, een tuin) minder stress en negatieve gevoelens ervaren en minder sterke pijnstillers nodig hebben. In onze vierjarige studie ‘Groene Gezonde Ziekenhuizen’ onderzoeken we de effecten van zeven groene interventies in en om ziekenhuizen op het welzijn van patiënten, werknemers en bezoekers. Een van de groene interventies waar we onderzoek naar doen is een chemotuin die in Tergooi is aangelegd. Patiënten kunnen in een paviljoen in de buitenlucht omringd door de natuur hun behandelingen ondergaan. Hetzelfde ziekenhuis wil hiernaast deelnemers aan revalidatieprogramma’s voor long- en hartpatiënten een nazorgtraject gaan aanbieden in de gebieden van het Goois Natuurreservaat in plaats van in de sportruimten binnen de ziekenhuismuren.”
Wat kan ik zelf doen om van gezond groen te profiteren?
“Je zou het groen in de omgeving wat vaker kunnen bezoeken en je huis en tuin wat groener kunnen inrichten. Verder kun je kijken hoe de omgeving waarin je je dagelijks beweegt eruitziet en of je daar plekken ziet waar vergroening wenselijk zou zijn. Vervolgens kun je zelf de eerste stappen zetten voor de gewenste vergroening. Ouders van jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld nagaan wat de mogelijkheden zijn voor een groen schoolplein in hun wijk. Buurtbewoners kunnen voor een groenere wijk naar de gemeente stappen en de gemeente laten zien dat groen niet alleen geld kost, maar ook geld op kan leveren. Creëer in wijken met een lage sociale cohesie ontmoetingsplekken in het groen: een bankje, pleintje of grasveldje. Wordt er weinig bewogen? Richt natuurspeelplekken in. Stadslandbouw laat mensen gezonder eten. Bomen zuiveren de lucht en dempen geluid. Er is veel te winnen. Trek de stoute schoenen aan en ga het gewoon doen!”
Jolanda Maas
Dr. Jolanda Maas, universitair docent, afdeling Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar eerdere onderzoek wees uit dat mensen met meer groen in hun woonomgeving zich gezonder voelen en minder vaak naar de huisarts gaan. Nu onderzoekt ze de invloed van een groene ziekenhuisomgeving.