Iedereen weet hoe heerlijk het voelt om te bruisen van energie. Of het tegengestelde: hoe verschrikkelijk het is als je totaal geen energie hebt. Maar wat is energie? Redacteur Gebke Verhoeven zocht het uit.
Soms lees ik over mensen die de hele dag geïnspireerd leidinggeven aan een multinational en ’s nachts maar vier uur slapen. Ik plof ’s avonds uitgeput op de bank. We zijn allemaal mensen, maar qua energieniveau zijn de verschillen enorm. Waar zit mijn energie? En waar lekt het weg?
Je zou denken; om die vraag te beantwoorden moet je eerst weten wat energie is. Na een uur googlen weet ik eerlijk gezegd nog niets. Een diëtist praat over calorieën, een acupuncturist over chi, een sportarts heeft het over spierkracht en Lynne McTaggert – die veel schreef over energetische genezen – noemt het kosmische verbondenheid of oprechte intenties. Moleculair bioloog dr. Roel van Wijk ziet alle mensen, dieren en planten als energiepakketjes; we slaan energie uit zonlicht op en dit lichtveld zegt iets over de levenskracht.
Wat is energie? Natuurlijk gaf meer dan een eeuw geleden Albert Einstein hier al een sluitend antwoord op: Energie (E) = mc². Die formule kent iedereen. Maar eigenlijk heb ik nooit begrepen wat hij met zijn beroemde definitie bedoelde. Het schijnt te betekenen dat massa en energie gelijkwaardig zijn. Het zijn twee vormen van hetzelfde; energie is bevrijde materie, materie is potentiële energie. In mijn oren klinkt dit als poëzie. (Waar zit die materie die ik moet bevrijden?). Inspirerend – maar niet te doorgronden. Ik zoek verder.
Energie komt toch gewoon uit onze voeding?
Ja. Voeding is een belangrijke energieleverancier van ons lichaam. De eenheid calorie drukt exact uit hoeveel energie een bord boerenkool levert. Of een appel. Maar gek genoeg krijgen we door méér eten (meer calorieën eten, dus meer energie), niet méér energie. Integendeel. We worden er sloom van. En op lange termijn te dik.
Het zit dus anders. Ik spreek systeembioloog dr. Barbara Bakker. Zij is betrokken is bij het opzetten van een centrum voor systeembiologie in Groningen. In het centrum wordt onderzoek gedaan naar de vraag hoe het komt dat energiestofwisseling zo’n belangrijke rol speelt in (gezond) ouder worden. Dat energie een hoofdrol speelt, is overduidelijk, legt ze uit. “Naarmate we ouder worden, ontstaat steeds meer DNA-schade in het lichaam. Energie is nodig om die schade te herstellen, maar tegelijkertijd raakt onze machinerie die energie uit voedsel haalt, zelf ook beschadigd. Daardoor kunnen ouderdomsziekten ontstaan.”
“Als proefdieren minder eten – zeventig procent van wat ze spontaan zouden eten – neemt hun levensduur met dertig procent toe. Dat principe gaat niet alleen op voor muizen, maar ook voor gistcellen. Bij mensen weten we dat overconsumptie, in combinatie met weinig lichaamsbeweging, een hogere kans op ouderdomsziekten geeft. Als we weten welk mechanisme hierachter zit, hebben we misschien ook nieuwe ingangen om oplossingen voor ouderdomsziekten.”
Een boterham geeft ons lichaam energie. Maar energie is geen boterham. Toch hebben we die energie nodig om ons lichaam te repareren. Extra reden door te zoeken naar energie voor mijn lichaam.
Waar wordt die energie in het lichaam gemaakt?
Mijn man, die ooit voor analist en bioloog studeerde, geeft mij een les energieopwekking voor dummies: “Elke cel heeft een energiecentrale, dit zijn de mitochondriën. Deze zorgen voor de omzetting van voedingsstoffen zoals glucose en vetten in allerlei chemische stoffen zoals ATP; een van de belangrijkste energiebronnen, die voor reacties in de cellen zorgen.”
Sommige mensen hebben meer mitochondriën dan anderen, leer ik. Dit kan een verklaring zijn waarom sommige mensen energieker zijn dan anderen. Bovendien erven we de mitochondriën van onze moeders. Bij een energiegebrek kunnen we dus altijd onze moeder de schuld geven …
Gaat het wel eens mis in die energiecentrale?
Ja. Als het in deze energiecentrale misloopt, gaat het direct goed fout. Ik spreek professor dr. Jan Smeitink, directeur van het systeembiologische centrum in Nijmegen en kinderarts. Hij is gespecialiseerd in mitochondriale geneeskunde en doet onderzoek bij mensen met een energiestofwisselingziekte. “In het ergste geval overlijdt een kind een dag na de geboorte, in het beste geval is hij na vijftig meter lopen uitgeput. Van de honderd kinderen die elk jaar (door een DNA-fout) met energiestofwisselingziekten ter wereld komen, worden er vijftig niet ouder dan tien jaar. Genezen is nog niet mogelijk.”
Volgens professor dr. Smeitink bepalen de energiecentrales in onze cellen, de mitochondriën, veel aspecten van onze gezondheid. Hij noemt de mitochondriële geneeskunde zelfs ‘de geneeskunde van de toekomst’. “Als we begrijpen wat er precies misgaat in de mitchondriën kan dat helpen veel andere ziektes op te lossen. Zo kunnen de mitochondriën minder functioneren door medicijngebruik. Bijvoorbeeld wanneer je antibiotica slikt, of wanneer je middelen neemt tegen aids of epilepsie. Er lijken verbanden te bestaan tussen verstoringen in de mitochondriën en het ontstaan van bepaalde tumoren. Daarnaast is er een relatie met ALS en de ziekte van Parkinson. En zo kan ik nog wel even doorgaan.”
Maar energiegebrek treft ons ook geestelijk, stelt Smeitink. “Bij energiestofwisselingsziektes zie je dat de witte materie in de binnenste hersenen verschrompelt of zelfs oplost.” Deze witte materie bevordert de snelheid waarmee signalen zich een weg banen door de zenuwen. Het gevolg is dat mensen moeilijker op woorden komen of trager bewegen. “Dus als we dankzij het systeembiologische onderzoek energiestofwisselingsziektes kunnen afremmen of genezen, kunnen we waarschijnlijk veel meer ziektes aanpakken.”
Zijn er overeenkomsten tussen kinderen met energiestofwisselingsziekten en mensen die ‘gewoon’ moe zijn?
“De klachten kunnen overeenkomen en in een enkel geval kunnen subtiele DNA-veranderingen verklaren waarom de energiecentrales minder goed functioneren”, zegt Smeitink. “Maar meestal putten invloeden van buitenaf je uit. Denk aan eenzijdige voeding waardoor je vitaminetekorten oploopt, stress of gebrek aan beweging.”
Een energiecentrale mag dan in iedere cel zitten en helemaal zelfstandig werken, het wordt dus wel degelijk gevoed van buiten. En niet alleen door een boterham. Bovendien kan het uitgepunt raken door externe zaken, zoals stress.
Energie is dus een samenwerking tussen lichaam en geest?
Martine Busch is directeur van het Van Praag-instituut, waar trainingen complementaire zorg worden gegeven zoals therapeutic touch of aromatherapie. Wat is energie volgens haar? “Energie vormt bij alle complementaire geneeswijzen zoals ayurveda en acupunctuur, het fundament voor onze gezondheid. Zij volgen de lijn tussen lichaam en geest. Als die goed is, is die energie continu in beweging. Je ademt steeds in en uit, de stofwisseling werkt continue. Dat heet gezond. Ongezond is het wanneer energie stokt. Dan word je ziek.”
Over wat voor energie hebben we het dan? Busch: “Daar kan ik op basis van wetenschappelijk onderzoek geen antwoord op geven. Persoonlijk zie ik energie als kracht waardoor mijn lichaam goed functioneert. Een fundamenteel niveau voorafgaande aan het puur fysieke. Daarom is vermoeidheid vaak ook een van de eerste signalen waaraan je merkt dat je ziek wordt. Maar bewijs is daar niet voor.”
Busch is systeembioloog. De systeembiologie brengt onderzoekers van verschillende disciplines (bijvoorbeeld artsen, wiskundigen, natuurkundigen, biologen) én hun data samen. Speciaal ontwikkelde computermodellen analyseren vervolgens die oneindige berg gegevens op onderlinge samenhang en verbanden. Niet in hokjes denken maar holistisch.
Zou de systeembiologie energie als lichamelijke én geestelijke kracht kunnen bewijzen? Busch betwijfelt dat: “De energie die wij onderzoeken, is een fysisch meetbare grootheid in de vorm van bijvoorbeeld calorieën. Ik denk dat bijvoorbeeld acupuncturisten energie veel meer zien als iets wat je voelt in het dagelijkse leven.”
Is energie niet meetbaar, maar alleen voelbaar?
Klopt, zegt professor dr. Jan Keppel Hesselink (arts-farmacoloog en pijnbestrijder-acupuncturist). “Energie is niet meer dan een manier om te zeggen hoe je je voelt.” Maar hoe zit dat dan met de klassieke acupunctuurvisie die stoelt op meridianen (energiebanen in het lichaam) en chi (levensenergie)? Volgens Keppel Hesselink is dit een onderwerp binnen de acupunctuur die in beweging is.“Onderzoek naar acupunctuur staat niet stil. De werking van acupunctuur valt steeds vaker puur chemisch en biologisch te verklaren. Zo laat modern biologisch onderzoek zien dat acupunctuurnaalden het lichaam beïnvloeden om door prikkeling van die naalden bepaalde stoffen te produceren die bijvoorbeeld pijn stillen.”
Hij heeft het daarom liever niet over energie als iets wat je kunt ‘bijtanken’ of ‘dat moet stromen’. “Energie uitgedrukt in een meetbare grootheid zoals calorieën: prima. Maar een metafoor, zoals ik energie zie, kun je niet bijtanken. Dat neemt niet weg dat je vermoeidheid serieus moet nemen. Het is een teken dat het lichaam niet in optimale conditie verkeerd. Daaraan kun je werken met een goede ademhaling, ontspanning, eventueel met supplementen. Voor mij persoonlijk voel ik me altijd veel energieker als ik Qigong-oefeningen doe.”
Is die persoonlijke energie ook over te dragen?
Energie is dus niet echt grijpbaar, aantoonbaar of meetbaar. Maar gek genoeg kunnen we het wel overdragen, zegt gezondNU-columnist en huisarts Metta Hofstra. Contact is volgens haar een belangrijke vorm van energie. “Contact in de vorm van vriendelijkheid en de ander steunen, is een manier om energie over te dragen en het helen te versterken. Het zou kunnen verklaren waarom medicatie toegediend door een arts of verpleegkundige veel beter geneest dan wanneer je datzelfde medicijn per infuus toegediend krijgt.”
Ook systeembioloog Busch vindt contact maken een manier om energie te versterken: “Als je iemand tijdens een massage aanraakt, doet dat iets met die ander. Het lichaam maakt hormonen aan, die een prettig gevoel versterken. De doorbloeding verbetert, waardoor je ontspant. Als je dan ook nog eens iemand met volledige aandacht en goede intenties behandelt, voelt dat extra fijn. Daarvoor hoef je geen helende gave te hebben, het gaat om iemand onverdeeld aandacht geven. Al is het maar vijf minuten.”
Moraal van dit verhaal?
Een schijnbaar eenvoudige vraag als wat is energie?, levert allerminst een eenvoudig antwoord op. Het antwoord is veel complexer dan de vraag. Energie kent heel veel verschijningsvormen. En of het uiteindelijk allemaal hetzelfde is met een ander etiket, of dat het de optelsom is van al die onderdelen: wie zal het zeggen? Misschien dat meer onderzoek verheldering brengt. Tot die tijd is energie vooral iets wat u en ik, heel persoonlijk en ieder voor zich, ervaren. En dat gevoel (metafoor of niet) zou ik bij tijd en wijlen heel graag willen bijtanken.
6x Energie vergoten
Een goede ademhaling
Martine Busch: “Onze ademhaling zorgt voor de zuurstofvoorziening van het hele lichaam. Probleem is dat we vaak te oppervlakkig en te onrustig ademen. Je elke dag vijf minuten toeleggen op de juiste ademhaling – rustig, regelmatig en diep via je buik – kan veel extra energie opleveren.”
Aandacht concentreren
Martine Busch: “Als je aandacht alle kanten opschiet, kom je uiteindelijk nergens toe. Concentreer de aandacht liever op een taak en maak dat af. Dat geeft veel meer voldoening en rust; een belangrijke bron van energie.”
Beweeg!
Prof dr. Jan Smeitink: “Stop een been in het gips en het andere niet en je merkt het verschil: als je been eenmaal uit het gips is, is de kracht enorm afgenomen. Dat geeft al het belang van beweging aan. Het is een manier om kracht te behouden en te versterken.”
Eten&Energie
Koolhydraten en vetten zijn de belangrijkste energieleveranciers van ons lichaam. We slaan deze op als energievoorraad. Koolhydraten eerst in de vorm van glucose – voor directe energielevering aan de cellen en later als vet. Sommige cellen zoals witte bloedlichamen en onze hersen- en zenuwcellen kunnen alleen uit glucose energie halen. Snelle koolhydraten (honing, witmeel) laten de bloedsuikerspiegel – en daarmee je energieniveau – enorm pieken én dalen. Langzame koolhydraten (groente, fruit, bonen en melkproducten) leveren een meer stabiele energie op.
Word een leuk mens
Huisarts Metta Hofstra: “Door op een vriendelijke manier contact te maken met de mensen om je heen – te glimlachen, lieve woorden te geven – zul je merken dat je niet alleen positieve energie geeft. Het kaatst ook terug naar de gever.”
Ontspanning vinden
Stress is een belangrijke bron van uitputting. Zoek naar een manier om stress te kanaliseren. Voor de een werkt hardlopen het best, de ander mediteert of praat er liever over. Vind jouw manier van ontspannen.