Iedereen doet het anderhalf tot twee uur per nacht: dromen. Maar waarom eigenlijk? Wat is een droom precies? Hebben dromen een betekenis? Kunnen we er iets van leren? En wat als dromen nachtmerries worden?
Vannacht droomde ik dat ik een vliegtuig moest halen, maar dat mijn paspoort zoek was. Mijn huis lag vol stapels kranten, tijdschriften en boeken. Ergens in die chaos bevond zich mijn paspoort. Ondertussen tikte de tijd gestaag door. Ik werd gestrest wakker, viel weer in slaap en droomde vervolgens dat ik op het vliegveld in zo’n lange rij stond dat het vliegtuig zonder mij vertrok.
Waarom droom ik dat soort dingen? Waarom dromen we überhaupt? Volgens Jaap Lancee, droomonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, is er relatief weinig onderzoek gedaan naar dromen. Wetenschappers zijn het er ook nog niet helemaal over eens waarom we dromen.
Stervende ratten
Dromen zijn waarschijnlijk belangrijk voor ons functioneren. Lancee: “We dromen vooral tijdens de REM-slaap, de fase van slaap waarin je ogen snel heen en weer bewegen. REM staat voor Rapid Eye Movement. Deze fase wordt ook wel droomslaap genoemd. Uit onderzoek blijkt dat mensen steeds eerder naar de droomslaap terugkeren wanneer je ze daar gedurende de nacht stelselmatig uit wekt. Het lichaam wil dus REM-slaap inhalen. Uit ander onderzoek met ratten is gebleken dat zij binnen twee maanden sterven als onderzoekers ze droomslaap ontzeggen. Dat geldt vermoedelijk ook voor mensen. Maar dat weten we niet zeker. Voor dit type onderzoek zijn gek genoeg geen proefpersonen te vinden.”
Autorijden en snowboarden
Toen ik klein was, droomde ik veel meer. Dat kan kloppen volgens Lancee: “Kinderen dromen meer dan volwassenen. Ze hebben ook meer REM-slaap. Dat komt doordat dromen belangrijk lijken te zijn voor het verwerken van bepaalde informatie. Kinderen doen meer indrukken op dan volwassenen en die moeten dus tijdens de droomslaap verwerkt worden. Je ziet het verwerken ’s nachts ook wanneer we iets nieuws leren. Autorijden bijvoorbeeld of snowboarden. De nacht erop hebben we dan meer REM-slaap.”
En emoties? Verwerken we die ook tijdens onze droom? Lancee denkt van wel. Tijdens de REM-slaap gebeurt er van alles in ons brein. “Het limbisch systeem in onze hersenen wordt geactiveerd. Dat hersengebied houdt zich vooral bezig met het verwerken van emoties zoals angst, blijdschap, verdriet, woede en vreugde. Daardoor ervaren we waarschijnlijk bepaalde emoties in onze dromen.”
Angst voor de deadline
Volgens de Amerikaanse hoogleraar psychiatrie Milton Kramer gaan onze dromen door op wat ons overdag bezighoudt. Hij schreef het boek ‘The Dream Experience’ over zijn eigen onderzoeksbevindingen. Door proefpersonen na iedere REM-fase wakker te maken om ze hun droom te laten vertellen, ontdekte hij dat we in één nacht meerdere keren over hetzelfde thema dromen.
Dat doet me denken aan de dromen die ik vannacht had. Eerst kon ik mijn paspoort niet vinden en later miste ik het vliegtuig. Ze hadden hetzelfde thema: de angst te laat te komen. Of misschien wel: de angst de deadline voor dit artikel niet te halen.
Volgens Kramer dromen we meerdere keren per nacht over hetzelfde onderwerp, omdat we de kwestie die ons in het dagelijks leven bezighoudt op verschillende manieren proberen te benaderen. We willen er een oplossing voor vinden. Volgens Kramer bepaalt de mate waarin we slagen in het vinden van die oplossing met welk humeur we ’s ochtends wakker worden en hoe we aan onze dag beginnen.
Je droom als brainstormsessie
De Amerikaanse hoogleraar psychiatrie Milton Kramer stelt dat we meerdere keren per dag over hetzelfde dromen om zo oplossingen te vinden voor kwesties die ons bezighouden. Volgens andere slaapwetenschappers behoeft zijn redenering nog wel meer onderzoek. Maar dat wij dromend een oplossing zoeken voor onze problemen, klopt wel, zegt ook droomonderzoeker Victor Spoormaker. Hij is verbonden aan het Max Planck Instituut en schreef het boek Droomsucces, waarin hij stelt dat we veel van onze dromen kunnen leren. Spoormaker: “Dromen geven geen kant-en-klare oplossingen, maar ze bieden ons wel inzicht in de kwesties die ons overdag bezighouden. Overdag denken we vooral logisch, terwijl we in dromen veel breder en associatiever denken. In bijna iedere droom krijg je een nieuw creatief idee. Probleem is alleen dat je er meestal niets mee kunt, omdat de ideeën te bizar zijn, of niets met je dagelijkse leven te maken hebben. Als je de inhoud bijstuurt, kun je je droom gebruiken als brainstormsessie.”
Oefening oplossend dromen
Hoe doe je dat dan, je droom bijsturen? Spoormaker weet daar een oefening voor: “Kies iets uit waar je mee zit. Denk ’s avonds ongeveer tien minuten na over dit probleem, liefst in beeldvorm. Analyseer het en bedenk één vraag die de kern van het probleem weergeeft. Schrijf de vraag op een leeg vel papier en leg dat naast je bed. Herhaal de vraag een paar keer in je hoofd terwijl je in bed ligt. Schrijf steekwoorden van je droom op als je ’s nachts wakker wordt en schrijf de droom uit voordat je opstaat. Het is belangrijk dat je je dromen leert onthouden. Misschien geeft je droom je direct een nieuw idee dat je kunt gebruiken, maar het kan ook een week duren.”
Afkomen van nachtmerries
Hoe zit het met nachtmerries? Dienen die een doel? Verwerken we er bijvoorbeeld vervelende gebeurtenissen mee? Volgens Jaap Lancee niet. Als een gebeurtenis kortgeleden heeft plaatsgevonden is het niet vreemd dat je daar ook nare dromen over krijgt. Als gebeurtenissen langer geleden hebben plaatsgevonden of als de dromen nergens op gebaseerd lijken te zijn, hebben nachtmerries vaak geen functie. Ze zorgen alleen maar voor een verstoord nachtritme, angst en een minder fijn leven. Zo’n terugkerende nachtmerrie is een gewoonte geworden die is aangeleerd.”
Aangeleerd? “Ja”, zegt Lancee. “Dromen bestaan uit beelden die elkaar opvolgen. Bij terugkerende nachtmerries, speelt de verwachting een grote rol: vergelijk een nachtmerrie met een enge film. Als je hem één keer gezien hebt, weet je de volgende keer hoe hij afloopt. Je verwachtingen spelen hierbij een grote rol. Hoe vaker je de film ziet, hoe sterker hij in je geheugen wordt gegrift. Hoe sterker hij in je geheugen staat gegrift, hoe sneller je droom weer in dat ‘spoor’ schiet.”
Vlieg weg!
Afrekenen dus, met die nachtmerries. Als kind kon ik dat. Ik had een terugkerende nachtmerrie over een golf die zich op me stortte. Vlak voor hij me greep, zwaaide ik in mijn droom met een toverstaf, riep ‘simsalabim!’ en ‘toverde’ mezelf daarmee wakker. Maar tegenwoordig lukt me dat niet meer.
“Die methode van jou lijkt op imagery rehearsal therapy”, zegt Lancee. “Een beproefde methode om van nachtmerries af te komen. Je beeldt je in hoe je zou willen dat je nachtmerrie afloopt. Door je de nieuwe positieve afloop van je droom intensief voor te stellen, overschrijf je als het ware het oude filmscript dat zich in je hoofd heeft vastgezet.”
Een andere manier om invloed uit te oefenen op je droom, is lucide dromen. Lancee: “Lucide dromen zijn dromen waarin je wéét dat je droomt. Je kunt erin doen wat je maar wilt. De een heeft er meer aanleg voor dan de ander. Doe overdag regelmatig een ‘reality check’: vraag je af of je droomt. Doordat dat een gewoonte wordt, ga je je dat in je droom ook afvragen. Neem je ook voor wat je gaat doen wanneer je ‘wakker’ wordt in je droom. Alles kan. Vliegen, diepzeeduiken, in een hangmat luieren? Vannacht ben je bijvoorbeeld weer op zoek naar je paspoort. Als je je afvraagt of je droomt, zie je dat je kamer er heel anders uitziet dan normaal. Hé! Ik droom, denk je en je vliegt gewoon weg. Waarheen je maar wilt.”
Iedereen doet het
Zes jaar van ons leven verkeren we gemiddeld in dromenland. En: iedereen doet het, ook de mensen die denken dat ze nooit dromen. Het enige verschil is dat sommige mensen hun dromen beter onthouden dan anderen. Per nacht hebben we zo’n vier tot zeven dromen.
Verder dromen?
- nachtmerries.org, informatieve site over nachtmerries en hoe je er vanaf komt
- allesoverdromen.nl, site over dromen, ook met tips voor creatief dromen en lucide dromen
- lucidedromen.nl, site over lucide dromen mét mogelijkheid voor online cursus
- Droomsucces, boek over creatief dromen en inzicht verkrijgen door dromen, Victor Spoormaker, Kosmos Uitgevers, 2005, ISBN9021581620
Deskundigen
- Jaap Lancee, droomonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam
- Victor Spoormaker, droomonderzoeker, verbonden aan het Max Planck Instituut, schrijver van het boek Droomsucces
- Milton Kramer, Amerikaanse hoogleraar psychiatrie, schrijver van het boek The Dream Experience