Ziekte, een ongeluk, verlies van dierbaren, ontslag: iedereen krijgt ergens in zijn leven met tegenslag te maken. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn, zeggen deskundigen, want wat je niet kleinkrijgt, maakt je sterker. Maar hoe zorg je dat tegenslag je niet kleinkrijgt? Veerkracht speelt hierin een belangrijke rol. Goed nieuws: veerkracht kun je trainen.
Veerkrachtig zijn klinkt misschien een tikje zweverig. Een beetje zen zelfs. Maar niets is minder waar. Veerkracht, zo zegt psycholoog dr. Elke Geraerts van de Erasmus Universiteit Rotterdam, is naast een goed stel hersenen en prima sociale vermogens de manier om succesvol te zijn in je leven. “Je kunt nog zo’n goed IQ of EQ hebben, als je je laat meesleuren door de minste of geringste tegenslag, dan kun je het noch privé noch op het werk maken. Je kunt onmogelijk succesvol zijn als je bij de pakken neerzit.”
Maar wat is veerkracht? Geraerts: “Veerkracht staat voor mij voor: doorzettingsvermogen, mentale weerbaarheid en het beste maken van een moeilijke situatie. Veerkracht is het tegenovergestelde van ‘in een slachtofferrol gaan zitten’.”
Een niet-zorgeloze jeugd is beter
Wie denkt dat je voor veerkracht over heroïsche eigenschappen moet beschikken, heeft het mis. “Het inroepen van hulp is ook al een vorm van veerkracht”, zegt Geraerts. “Veerkracht is elke actie die je onderneemt om uit een lastige situatie te komen. Het is het bekende opstaan na het vallen.”
Maar waarom is de ene mens meer veerkrachtig dan de ander? “Opvallend is dat succesvolle mensen die over veel veerkracht beschikken vaak geen gemakkelijke tienertijd of adolescentie hebben gekend”, stelt Geraerts. “Juist in deze fase ga je er alleen – zonder ouders – opuit en word je geconfronteerd met problemen die je zelf moet oplossen. Of het nu gaat om slechte cijfers, pesten, liefdesverdriet of de dood van een dierbare: het is aan jou om je daardoor niet klein te laten krijgen. Jongeren die in hun tienerjaren hebben geleerd om hier op een positieve manier mee om te gaan, trainen hun veerkracht. Ze hebben er hun hele leven profijt van.”
Een beschermende jeugd waar nooit een wolkje voor de zon komt, is dus geen goede kweekvijver voor veerkracht. Volgens Geraerts (en ook coach Albert Sonnevelt: zie kader) schuilt er zeker waarheid in het gezegde ‘Alles wat je niet kleinkrijgt, maakt je sterker.’
Geraerts: “Ik ben er helemaal geen voorstander van om kinderen in een cocon te stoppen en ze te beschermen tegen de boze buitenwereld. Het leven is nu eenmaal geen aaneenschakeling van positieve gebeurtenissen. Tegenslag hoort erbij. Het is goed dat je dat als kind al beseft.”
Bewustwording is het begin
Geraerts vindt het absoluut in het belang van het kind en zijn verdere leven dat ouders laten zien dat verdriet erbij hoort en dat ziekte of ontslag op je pad kan komen. “Het wil niet zeggen dat je continu in het bijzijn van je kinderen al je emoties tentoonspreidt, maar je hoeft ze ook niet altijd te verbergen. En belangrijker nog: laat je kinderen zien hoe je tegenslag een plek in je leven geeft en weer verder kunt gaan.” Hoe meer positieve voorbeelden je voorgeschoteld krijgt, hoe beter, want een standaard aanpak van een probleem bestaat niet.”
Als je een vlekkeloze jeugd hebt gehad, dan wil dat echter niet zeggen dat je als volwassene automatisch altijd bij de pakken neerzit. “Veerkracht is geen karaktertrek of iets wat aangeboren is”, meent Geraerts. “Het is een kwaliteit die je door ervaring opdoet. Je kunt het dus ook op latere leeftijd aanleren. Als ik dat vertel tijdens lezingen, vinden mensen dat vaak een eyeopener. Het zorgt voor een bepaalde bewustwording. En alleen dat al maakt dat mensen meer oog krijgen voor het bedenken van bijvoorbeeld oplossingen.”
Bewustwording versterkt in feite al onze veerkracht. Dat is een goed bericht voor iedereen die zichzelf niet erg veerkrachtig vindt. En het wordt alleen maar mooier, want voor een toename van je veerkracht hoef je geen bergen tegenslag te verwerken. Mentale weerbaarheid valt ‘veilig’ te oefenen vanachter je computer.
Probleem? Ga puzzelen
“We weten dat je je brein kunt versterken net zoals je een spier traint, dat laat psychologisch onderzoek zien”, zegt Geraerts. “In Stockholm hebben wetenschappers van de onderzoeksgroep van professor Klingberg mensen oefeningen op de computer laten doen om het werkende geheugen te trainen. Dit waren oefeningen die vergelijkbaar zijn met het oplossen van een sudoku of kruiswoordpuzzel. Na een maand waren deze mensen niet alleen beter in staat de oefeningen uit te voeren, ook hun vermogen om problemen op te lossen was verbeterd. De onderzoekers zagen grote veranderingen in de hersenen van deze proefpersonen, voornamelijk in de frontaalkwab waar meer connectiviteit werd waargenomen.”
Geraerts onderzoekt momenteel of een training voor het werkende geheugen inderdaad invloed zou kunnen hebben op iemands mentale staat. “Gedurende een maand hebben mensen die kampen met een depressie of angstgevoelens een computertraining ondergaan, een soort hersengymnastiek. De resultaten zijn zeer bemoedigend. Niet alleen word je slimmer van hersentraining, ook kun je je brein leren om beter met tegenslagen om te gaan en kun je beter rationaliseren.”
De hersengym die ‘aandachtgerichte training’ genoemd wordt, bestaat uit eenvoudige puzzels, waarbij je bijvoorbeeld rode driehoeken moet ontdekken. Hoe meer je oefent, hoe moeilijker de puzzels worden. Maar wat gebeurt er precies in het brein dat maakt dat je veerkrachtiger wordt? “Dankzij deze training ontstaan nieuwe neurologische verbindingen die zorgen dat je aandacht en focus toenemen. Daardoor kun je je meer bewust zijn van je eigen gedachten en kun je zo weloverwogen kiezen je anders te voelen, anders te handelen en anders te beslissen. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om niet negatief, maar positief te denken.” Ook dat is veerkracht.
Mindfulness is iets heel anders
Aandachtgerichte training verhoogt de fitheid van je brein in zijn algemeenheid, waardoor je beter met tegenslag kunt omgaan. Maar hij kan ook specifiek ingezet worden. Zo verhoogt hij je concentratie en focus, waardoor mensen met ADHD en hersenletsel beter kunnen functioneren, zo blijkt uit het Zweedse onderzoek. Geraerts hoopt dat bewustwording binnen haar onderzoek eveneens een vliegwiel kan zijn voor hernieuwde veerkracht, die als steuntje in de rug dient om mensen uit een depressie of burn-out te helpen.
Aandacht en bewust handelen zijn niet alleen kernwaarden van aandachtgerichte training, maar ook van mindfulness. Toch onderstreept Geraerts dat mindfulness iets heel anders is. “Mindfulness is naar mijn mening veel meer een levensbenadering, terwijl aandachtgerichte training op neurologisch niveau iets in je brein verandert. In mijn ideale wereld ondergaan mensen die depressief zijn of in een burn-out zitten eerst aandachtgerichte training, zodat ze nog beter kunnen reageren op de gezonde invloed van mindfulness.”
Een algemene hersentraining voor meer veerkracht bestaat nog niet en ook de aandachtgerichte training bij depressiviteit en burn-out bevindt zich nog in de onderzoeksfase. Geraerts kan nog geen voorspelling doen over wanneer deze training algemeen toegankelijk wordt.
Veerkracht = gezond
Veerkracht en een goede gezondheid worden vaak met elkaar in verband gebracht. Waarom is dat? “Als je weinig veerkrachtig bent,” zegt psycholoog dr. Elke Geraerts van de Erasmus Universiteit, “zul je over het algemeen meer stress ervaren en dat is niet goed voor je gezondheid in algemene zin en het immuunsysteem in het bijzonder. Tegelijkertijd geeft veerkracht je als je toch ziek wordt of een ongeluk krijgt de mogelijkheden en de energie om je leven zo goed mogelijk vorm te geven rondom je aandoening of beperking. Veerkrachtige mensen kunnen dus beter met de gevolgen van een ongeluk of ziekte omgaan, waardoor ze doorgaans een betere kwaliteit van leven ervaren.”
Vijf stappen naar meer veerkracht
Meer vitaliteit begint volgens levenscoach Albert Sonnevelt, directeur van Sonnevelt Opleidingen, bij meer veerkracht. Veerkracht valt niet alleen te trainen via de hersenen, maar ook via een andere levenshouding. Die levenshouding kun je volgens Sonnevelt in vijf stappen vergroten.
1) Oefen dankbaarheid
“Je kunt je veerkracht vergroten door te leren zien wat er ondanks alle tegenslag wél is. Positiever in het leven staan leer je door elke dag dankbaarheid te oefenen. Noem elke dag minstens één ding waarvoor je dankbaar bent. Dat hoeft niets groots of ingewikkelds te zijn, houd het klein, bij jezelf. Je kunt bijvoorbeeld dankbaar zijn voor een zonnige dag tijdens een natte, regenachtige zomer. Leg deze en andere geluksmomenten onder een vergrootglas door ze te delen met de mensen om je heen. Dus vertel rechtstreeks of via Twitter of Facebook wat voor geweldigs je hebt meegemaakt of waar je blij van wordt.”
2) Accepteer
“Met acceptatie bedoel ik niet: je schikken in je lot. Maar wel: accepteren wat het leven je brengt en het beste maken van de situatie. Tegenslag krijgen we namelijk allemaal op ons pad. Zolang je daartegen vecht, kun je je lot niet veranderen. Acceptatie maakt het makkelijker om op positieve wijze om te gaan met verandering.”
“Acceptatie houdt in dat je je bewust bent van je eigen gevoel en gedrag. En daarvoor moet je af en toe alleen met jezelf zijn. Schrijf op wat je voelt, ga sporten, ga schilderen. Fysieke actie lost de stramheid in je hoofd op en zet gedachten en emoties in beweging.”
3) Voel en verwerk
“Het is belangrijk dat je emoties er mogen zijn. Je moet ze niet weg willen stoppen of af willen vlakken door te gaan snoepen, hard te werken of te veel alcohol te drinken. Je rekent er sneller mee af als je je eigen kwetsbaarheid durft te laten zien. Een manier om emoties beter een plek te geven, is door ze te ‘materialiseren’. Ofwel, geef aan je angst, verdriet of pijn een vorm. Schrijf er een brief over, maak een lied, een schilderij, een tekening en laat dit letterlijk los door het bijvoorbeeld met een ballon de lucht in te sturen of te verbranden.”
4) Vertrouw
“Tijdens een studie naar veerkracht werden mensen met een ernstige nieraandoening gevraagd om elke anderhalf uur op te schrijven hoe zij zich voelden. De gezonde controlegroep moest hetzelfde doen. Wat bleek? De mensen met de nierziekte waren zeker niet ongelukkiger dan de gezonde mensen. Dat laat zien dat alles went, ook moeilijke situaties.”
“Gelukkig zijn is niet afhankelijk van je gezondheid, je inkomen of je leeftijd. De meeste van ons zijn prima in staat om ondanks tegenslag het optimale uit een nieuwe situatie te halen. Je mag erop vertrouwen dat dit gebeurt, net zoals er in de lente weer knoppen aan de bomen komen. Zo komt er ook een dag dat je ondanks alles weer sterker in je schoenen zal staan.”
“Hoe snel die dag zal komen, hangt af van je veerkracht. Dit vergroot je door niet in de emotie te blijven hangen, maar oplossingsgericht te denken.”
5) Doe nieuwe dingen
“Oplossingsgericht denken gaat makkelijker als je nieuwe ervaringen opdoet. Je aanmelden voor een toneelclub bijvoorbeeld, naar een verjaardag gaan waar je niemand kent of een speech houden: velen van ons vinden dat spannend. Maar als je in kleine stappen je angst aangaat, dan vervult je dat met zelfvertrouwen en trots. Dat gevoel en die ervaring openen deuren naar nieuwe mogelijkheden en oplossingen waar je eerder niet aan gedacht hebt. Het brengt een ander perspectief naar je toe.”
Een veerkrachtige opvoeding
- Bied een kind een liefdevol, veilig en stabiel thuis om op terug te vallen. Een goede hechting tussen ouders en kind legt de basis voor veerkracht.
- Liefde aan je kind geven betekent niet hem of haar te veel beschermen; nieuwe ervaringen opdoen en leren omgaan met tegenslag zijn wezenlijk om veerkracht te kunnen ontwikkelen.
- Wees zelf het beste voorbeeld: krijg je als vader of moeder te maken met tegenslag? Verstop het niet voor je kinderen. Laat zien hoe je er op een positieve manier mee omgaat.
Deskundigen:
Psycholoog dr. Elke Geraerts van de Erasmus Universiteit Rotterdam doet onderzoek naar de rol van veerkracht bij burn-out en depressie.
Levenscoach Albert Sonnevelt, directeur van Sonnevelt Opleidingen, Academy voor Gezonde Levensstijl, ziet veerkracht als een belangrijke basis voor je gezondheid en besteedt in zijn trainingen veel aandacht aan het vergroten van veerkracht.
VEERKRACHT is … vertrouwen dat het beter wordt – hulp vragen – positief blijven – denken in oplossingen – je kwetsbaarheid laten zien – niet in verdriet blijven hangen – nieuwe dingen uitproberen – actie ondernemen: doen – doorzetten – niet in een slachtofferrol blijven zitten