De Rode Zonnehoed, ofwel Echinacea purpurea, is een van populairste geneeskundige kruiden ter wereld. Terecht, zeggen veel onderzoekers. Het werkt goed tegen verkoudheid en ter preventie van griep. Toch duiken keer op keer berichten op dat Echinacea niét werkt. Wat moeten we als consumenten nu geloven?

Welles – Maart 2009 – Uit een analyse van alle gepubliceerde wetenschappelijke studies blijkt dat Echinacea de duur van een acute verkoudheid kan verkorten. Ook verkleint de plant de kans om verkouden te worden met ruim 58 procent. De analyse wordt geplaatst in het gerenommeerde medische tijdschrift ‘The Lancet’. 

Nietes – Maart 2011 –Het Geneesmiddelenbulletin publiceert een nieuw onderzoek naar Echinacea. Tussen personen behandeld met Echinacea of met een placebo voor een gewone verkoudheid worden geen significante verschillen gevonden. Niet voor de ernst van de klachten, noch voor de ziekteduur.

Tegenwoordig bepaalt de wetenschap of een middel werkt of niet. Als onderzoekers tot een positief oordeel komen, is sprake van ‘evidence based medicine’ (in gewoon Nederlands: ‘op bewijs gebaseerde geneeskunde’). Soms wijzen alle wetenschappelijke neuzen dezelfde kant op. De conclusie is snel getrokken en staat niet meer ter discussie. 

Maar wat als verschillende wetenschappers verschillende resultaten publiceren? Zoals gebeurt bij onderzoek rond Echinacea? Wat is dan waar?

De hele plant, de wortel, of de blaadjes?

Hoe kan het eigenlijk dat er verschillende conclusies zijn als je één middel onderzoekt? Eigenlijk is dit eenvoudig te verklaren. Neem het onderzoek naar Echinacea. In elk onderzoek zijn er allerlei mogelijke variabelen die de uitkomsten kunnen beïnvloeden. Zo maakt het uit welke delen van de plant zijn gebruikt in het onderzoek. Is de hele plant gebruikt, alleen de wortels of alleen de bovengrondse delen? Wordt de plant vers of gedroogd verwerkt? Is de plant biologisch geteeld of met chemische bestrijdingsmiddelen? Ook de bereiding van de plantenextracten kan verschillen, net als de gehanteerde dagdosis en de duur van de therapie. Al deze variabelen, tot en met de keuze van de proefpersonen, kunnen leiden tot andere resultaten. 

Soms gebruiken onderzoekers zelfs een andere variant van de Echinacea. Zo werd in het onderzoek waarover het Geneesmiddelenbulletin berichtte in 2011 ook de Echinacea angustifolia gebruikt. En dat is toch echt een ander plantje dan de Echinacea purpurea.

Het onderzoek waaruit blijkt dat Rode Zonnehoed werkt, is het onderzoek waarin Echinacea purpurea als hele plant is verwerkt.

Nuchtere kijk

Feitelijk zijn er weinig geneeskrachtige kruiden zo goed onderzocht als de Echinacea purpurea. En niet alleen het praktisch gebruik ervan. In laboratoria zijn diverse onderzoeken gedaan die de resultaten in de dagelijkse praktijk kunnen verklaren. 

Zo deden Duitse en Canadese onderzoekers in 2009 nog een bijzondere ontdekking. Nadat ze menselijke cellen hadden geïnfecteerd met griepvirussen behandelden ze deze met Echinacea. Hierdoor veranderde het virale oppervlakte-eiwit heamagglutinine. Het gevolg: het virus kon zich niet meer hechten aan lichaamscellen. Het is één van de plausibele verklaringen waarom Echinacea een infectie kan stoppen.

Ook een EU-rapport uit 2008 is duidelijk. “Preparaten van plantendelen van de Echinacea behoren tot de medicijnen met de langste traditie in de Amerikaanse volksgeneeskunde. Echinacea was al lange tijd bekend bij de indianenstammen in Nebraska en Missouri. Het immuunsysteemstimulerende effect werd later ook toegepast door Europese immigranten. Aan het begin van de twintigste eeuw was Echinacea de best verkochte Amerikaanse medicinale plant in de VS.”

Dit citaat, uit het rapport over Echinacea purpurea van de commissie voor plantaardige medicinale producten (HMPC) van het Europese geneesmiddelenagentschap (EMEA), is samengesteld door medisch farmacoloog professor dr. Samo Kreft. Hij laat allerlei onderzoeken over Echinacea purpurea de revue passeren. Zijn conclusie is zelfs klip en klaar: “De farmacologische effecten van Echinacea purpurea-preparaten op het immuunsysteem zijn bewezen en staan buiten elke twijfel.” Waarna het rapport meldt dat deze preparaten te beschouwen zijn als effectief bij de behandeling van luchtweginfecties. “Echinacea purpurea is bewezen werkzaam bij de kortetermijn preventie en behandeling van de gewone verkoudheid.”

Echinacea werkt wel

• Echinacea verkort de duur van een acute verkoudheid (The Lancet).
• Echinacea verkleint de kans om verkouden te worden met ruim 48 procent (The Lancet). 
• Echinacea met vitamine C verkleint de kans om verkouden te worden zelfs 86% (The Lancet)
• Contact tussen een virus en Echinacea leidt tot een acute remming van de infectie (Justus-Liebig University of Giessen en University of British Columbia).
• Dit onderzoek is gedaan met Echinacea purpurea

Echinacea werkt niet

• Verkouden? Tussen verkouden mensen die zijn behandeld met Echinacea of met een placebo zit geen verschil (Geneesmiddelenbulletin)
• Niet de ernst van de klachten wordt minder met het middel, noch de ziekteduur is korter (Geneesmiddelenbulletin)
• Dit onderzoek is gedaan met Echinacea angustifolia

Opvallend en uitbundig en groot 

De Rode zonnehoed (Echinacea purpurea) is een opvallende plant qua blad, bloei en vorm. Uitbundig roze, bijzonder groot en met bloemen die in een opvallende en aparte krans rond het roestbruine bloemhoofd staan. Als de bloei vordert, gaan de straalbloemen meer en meer hangen. Echinacea purpurea groeit van nature in het noorden van de Verenigde Staten. Maar in heel veel stadstuinen in Nederland doet hij het ook prima. 

In de volksgeneeskunde is de Rode zonnehoed een oude bekende. Die reputatie stamt uit de VS; indianen gebruikte de plant bij medicinale toepassingen. Zij noemden de plant ‘slangenbeet’ en gebruikten hem tegen infecties en, zoals de naam al zegt, bij slangenbeten. Ze kneusden de plant tussen stenen en legden het op wonden.

De Rode zonnehoed werd in 1871 door een arts in Nebraska als geneeskruid in de Westelijke geneeskunde geïntroduceerd. Het werd tegen van alles en nog wat ingezet –  van reuma en migraine tot difterie en kanker. Van 1885 tot 1935 werd Echinacea purpurea in de VS vooral gebruikt voor de behandeling van infectieziekten. Na de ontdekking van de moderne antibiotica raakte het ietsjes in de vergetelheid. In het begin van de vorige eeuw onderzocht en cultiveerde de Duitse firma Madaus de plant. Vanaf toen werd de plant ook in Europa, vooral Duitsland, een hit. Momenteel wordt de plant vooral gebruikt als weerstandverhogend. 

Zelf deze eye-catcher in de tuin verbouwen? Zet Echinacea in de volle zon voor mooie, grote bloemen. Op een vochtige, humusrijke grond groeit de plant het beste. Als ze goed zijn aangeslagen, kunnen ze goed tegen de droogte.

Uit: Het Ultieme kruidenboek