De trilling van een vleugel van een vlinder in Brazilië, kan een tornado in Texas veroorzaken. Dat is in een notendop het vlindereffect. Als zoiets kleins zó’n groot effect heeft, kan een vriendelijk gebaar dan leiden tot een betere gezondheid? We zochten het uit.
Griep is besmettelijk. En de waterpokken. Maar: geluk is óók besmettelijk. De Amerikaanse wetenschappers Nicholas Christakis en James Fowler beschrijven dit effect kernachtig in het onderzoek ‘Connected!’: ‘Een gelukkige vriend vergroot de kans op uw eigen geluk met vijftien procent. Vrolijke vrienden-van-vrienden doen uw gelukskansen stijgen met tien procent. Zelfs een vriend-van-een-vriend-van-een-vriend laat uw geluksgevoel met zes procent toenemen. En dat is veel. Want (ter vergelijking): een financiële meevaller vergroot de kans op geluk met slechts twee procent.’
Om besmet te worden met geluk moet je je dus omringen met een netwerk van gelukkige mensen. Want geluk verspreidt zich sneller binnen een sociaal netwerk. Niet alleen een gelukkige vriend maakt jou per direct gelukkiger. Ook de vrolijke vriend van jouw vriend. Of de vader van die vrolijke vriend van jouw vriend (via-via-via). Al die gelukstrillingen van deze vlinders, brengen bij u een verandering teweeg.
Vriendelijke besmetting
Hoe werkt dit vlindereffect bij mensen? We vragen het professor dr. Jan Walburg, psycholoog en voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos instituut. Hij neemt een doodgewone glimlach als voorbeeld. “De puur fysieke handeling van glimlachen geeft de hersenen een signaal dat je blij bent en daarvan wórd je blij. Je hoeft niet eens een gemeende glimlach te hebben om dat blije gevoel op te wekken.”
Volgens de wetenschappers Christakis en Fowler zit de mens biologisch zo in elkaar dat hij anderen qua uiterlijk nabootst. ‘Door het nabootsen van uiterlijke kenmerken gaan we ons innerlijk zo voelen.’ Er komt dus hetzelfde effect op gang als bij die namaakglimlach.
Het bijzondere van een glimlach, aldus Walbrug, is dat hij ontwapent. “Je geeft daardoor het signaal dat je het goed met de ander voor hebt. De kans op contact groeit.” Je maakt een praatje. En als je de ander ook nog eens helpt (je houdt een deur open, raapt een gevallen boodschap op), dan zit je helemaal goed. Walburg: “Uit onderzoek blijkt dat 70-plussers die vrijwilligerswerk verrichten, minder vaak depressief zijn en een lagere bloeddruk hebben.”
Goed doen in de ruimste zin van het woord, is goed doen voor jezelf. Waarom? “Het werkt ontspannend. Als je ziet hoe destructief stress voor onze gezondheid is, krijg je een idee van de potentiële geneeskracht van de positieve emotie.”
Ontvang het leven
Worden we letterlijk gezonder als we contact aangaan met anderen? Ja, zegt psychiater en onderzoeker dr. David Servan-Schreiber. Hij onderstreept dat we niet moeten onderschatten hoe goed contact maken voor onze gezondheid is. “Hoe meer verbindingen je maakt, hoe meer energie je hebt, hoe vitaler je wordt. Het leven is een web. Lach en huil met elkaar. Ontvang de aanwezigheid van anderen, maar laat ook merken dat je anderen waardeert. Kook voor ze, maak hun slaapkamer aangenaam, neem ze mee zwemmen, zing voor ze, vind de woorden die zij zoeken of maak ze aan het lachen.”
Servan-Schreiber ziet het aangaan van postitief contact als een belangrijke manier om je met anderen te verbinden. Dus: lach met elkaar, groet anderen (ook wildvreemden), toon compassie, doe goed, wees dankbaar en vergeef elkaar. Al die verbindingen geven ons de energie vitaler te worden. “Hoe ouder ik word, hoe meer ik denk dat lachen de beste manier van geven en ontvangen is.”
Grip
Ook TNO-directeur en systeembioloog professor dr. Jan van der Greef is heilig overtuigd van de positieve werking van het vlindereffect. “Draai het eens om. Als iedereen denkt dat zijn acties er niet toedoen, verdwijnt het gevoel van zingeving. Dat sterkt machteloosheid en depressiviteit. En omdat we als mens deel uitmaken van een netwerk, besmetten we elkaar razendsnel met emoties. Vooral angst is een krachtige. Kijk naar de Mexicaanse griep of terreuraanslagen. Binnen de kortste keren is iedereen in rep en roer. Waarom? Omdat je geen grip hebt op wat kan gebeuren. Waar je wel grip op hebt, is het nu. Op je eigen leefwereld. Dus lach en de mensen om je heen lachen mee. Als angst zich als een razend vuurtje kan verspreiden, kan geluk dat ook. De positieve kracht van de menselijke geest is ongekend”, meent Van der Greef.
Met woorden zet je een vlindereffect in werking. Van der Greef: “Het wordt steeds duidelijker dat het niet om het pilletje gaat, maar om degene die het geeft én op welke wijze. Als de arts vertelt over mogelijke bijwerkingen, treden die zelfs bij een placebopil vaak op. Wanneer de dokter een injectie geeft, is de werking groter dan wanneer je het middel per infuus binnenkrijgt. Het contact tussen arts en patiënt bekleedt dus een sleutelpositie. Wat hij zegt, kan bepalend zijn. Het verschil tussen ‘Ik zal wel weer wat voorschrijven’ of ‘We gaan dit oplossen’ lijkt misschien subtiel. Maar details zoals woordkeuze zijn van invloed op hoe het jouw visie op gezondheid en ziekte kleurt.”
Het vlindereffect is dus even simpel als geraffineerd. Hoewel we ze niet zien, lopen er overal onzichtbare lijntjes die ons met Jan en alleman verbinden. En woorden zijn de sleutels. Via de lijntjes takelen we essentiële boodschappen binnen: grappige verhalen, vriendelijke groeten, steunbetuigingen, bedankjes en opbeurende grappen. Essentieel omdat al die positieve boodschappen onze gezondheid verbeteren.
Als het tegendeel gebeurt, onze lijntjes lopen dood, of er komt alleen maar gezeur binnen, verslechtert dat onze gezondheid. We worden er letterlijk ziek van of minder gelukkig.
Positieve contacten genezen.
Een betere wereld
Het leuke is dat als we die positieve vlinders loslaten, we anderen gezonder en vitaler maken. En als we die vlinders vangen, worden we zelf gezonder. Maar het leukste is dat we de wereld mooier maken. We worden een beetje een wereldverbeteraar.
Ineke Aquarius is zo’n persoon, al wil ze zichzelf geen wereldverbeteraar noemen. Ze is medeoprichter van Butterfly Works en bedenkt samen met mensen in ontwikkelingslanden praktische oplossingen tegen armoede.
Zij ervaart dagelijks de positieve kracht van het vlindereffect. “In de sloppenwijken van Nairobi in Kenia bestaat de carrièrekeuze grofweg gezegd uit: of je gaat aan de drugs, of je wordt dealer. Samen met de jongeren daar hebben we tien jaar geleden een webdesignschool bedacht en opgezet. Honderden studenten hebben inmiddels een baan gevonden, waarmee ze doorgaans ook hun broertjes en zusjes naar school kunnen sturen. Er is meer eten, betere huisvesting. En aantal oud-studenten zou weliswaar voor meer geld aan de slag kunnen bij grote concerns, maar geeft les aan onze nieuwste webdesignscholen, zodat ze hun kennis doorgeven en er steeds meer kinderen een toekomstperspectief krijgen. Een geweldige, positieve kettingreactie. Ik denk dat mensen die het goed hebben en positief in het leven staan, minder reden hebben elkaar de kop in te slaan. En als ik voor mezelf spreek; mijn werk bij Butterfly Works doet er echt iets toe. Dat gevoel is misschien wel de reden waarom erbij ons op kantoor vrijwel nooit iemand ziek is.”
Hoe de vlinder chaos werd
De meteoroloog en wiskundige Edward Norton Lorenz is de vader van het zogenaamde vlindereffect. Toen hij in 1961 het weer wilde voorspellen via een computerberekening, ontdekte hij dat een minimaal verschil in het begin van een berekening, tot enorm afwijkende resultaten kan leiden. Die gedachte werd beroemd onder de naam ‘het vlindereffect’. Door de vleugelslag van een vlinder in Brazilië, zou er een orkaan kunnen ontstaan in Texas.
Kun je die lijn ook doortrekken naar de mens? Kun je met een minimale menselijke ‘trilling’ enorme resultaten bereiken? Wereldvrede desnoods?
Wiskundige prof. dr. Henk Broer van Rijksuniversiteit Groningen is sceptisch. Hij keert daarmee terug naar wat Lorenz wérkelijk bedoelde. Namelijk dat chaos het effect is, als onzekerheid exponentieel toeneemt. Iedere stap verder in de tijd levert dan een grotere onzekerheid op. De uitkomst wordt steeds meer onvoorspelbaar.
“Bij chaos kunnen kleine oorzaken grote gevolgen hebben. Het probleem is echter dat je de richting van die gevolgen niet kunt voorspellen. Ik geef een voorbeeld: er zijn te veel vossen waardoor de konijnenpopulatie met uitsterven bedreigd wordt. Je besluit daarom een aantal vossen te doden. Het kan zijn dat de konijnenpopulatie herstelt. Maar het kan ook zijn dat je het evenwicht doorbreekt en juist een konijnenplaag veroorzaakt.”
Wat je zaait, is dus niet altijd wat je oogst? “Ja. Neem het klimaat. Ik zie het klimaat als een ontsnappende reus. Veel mensen denken dat we die reus in zijn hok kunnen krijgen door de uitstoot van CO2 te beperken. Helaas is het klimaat niet zo simpel als een verwarmingsthermostaat. Volgens de chaostheorie is het klimaat een dronken reus is, die gevaarlijk begint te slingeren als je hem een klein zetje geeft. Misschien leidt minder CO2 wel spoedig tot een ijstijd. Je weet niet of, en waar die neervalt.”
Volgens de wiskundige chaostheorie kunnen we dus niet voorspellen hoe en in welke mate de vriendelijkheid die we zaaien effect heeft. Die kan groot zijn. Maar ook uit de klauwen lopen en een onbedoeld tornado-effecten hebben.
Wij van gezondNU denken het onze ervan. Want vriendelijkheid kan onmogelijk uitgroeien tot een dronken, gevaarlijke reus. Er is wél een grote kans dat we door al die positieve vlinderacties een grote vriendelijke reus creëren. En die mag best ontsnappen. We zouden hem maar al te graag tegenkomen.
Mooie gedachtes maken kristallen
Hoewel de theorie van onderzoeker dr. Masaro Emoto omstreden is, zijn zijn ideeën over geluksbesmetting interessant. Emoto is ervan overtuigd dat liefdevolle woorden, ook als ze gedacht of opgeschreven worden, ervoor zorgen dat water in bevroren toestand de prachtigste kristallen aanmaakt. Bij agressieve woorden ontstaan chaotische, niet harmonieuze kristallen. Hij bracht dat letterlijk in beeld door de kristallen te fotograferen.
Op basis hiervan stelt Emoto dat we via water gezondheid kunnen verspreiden. “Door te denken, te spreken en te handelen vanuit vreedzame bedoelingen, kan het water vrede brengen in onze lichamen en in de hele wereld.” Of we dit moeten geloven of niet: het is een hoopvolle gedachte. Als wereldvrede alleen maar een beetje vriendelijkheid vraagt: waarom dat dan niet gewoon proberen?
gezondNU’s vlindereffect – maak een cirkel van positiviteit
Word een vlinder voor anderen
Vanaf creëren we samen met alle lezers van gezondNU ons eigen vlindereffect. Uw bemoedigende boodschap, grappige spreuk sturen we door naar een ander. Zodat u de gezondheid van een ander direct verbetert. Met elkaar maken we een cirkel van positiviteit.
Wat moet ik doen? Stuur een positieve boodschap naar de redactie. Een spreuk, brief, wens, levensles, inspirerende zin – alles mag, als het maar positief is! Wij sturen uw ‘vlinder’ anoniem door naar een willekeurige andere deelnemer. Zo gaan we samen met u en alle andere lezers positieve verbindingen aan. Alles mag!
Concreet: Stuur uw reactie naar redactie@gezondnu.nl o.v.v. vlinder. Iedereen die iets instuurt, krijgt een boodschap terug. En: hoe vaker u meedoet, hoe meer positiviteit u terugkrijgt, hoe groter de cirkel wordt.
(Geen mail? Stuur uw vlinderboodschap dan naar: redactie gezondNU, postbus 134, 3840 AC Harderwijk, o.v.v. positieve boodschap samen met een extra enveloppe met uw eigen naam, adres en postzegel, dan sturen wij u een positieve boodschap terug).