Olijfolie in de pan, een fiets voor de deur en wijn op tafel. Gezond leven is niet afzien, het is een kwestie van lekkere, leuke en bewuste keuzes. En volgens wetenschapper Johan Mackenbach (hoogleraar Maatschappelijke Gezondheidszorg) levert het ons tien jaar gezondheidswinst op. Schoon aan de haak.
Kanker, beroerte en diabetes horen erbij?
“Mis. Veel ziekten zijn een gevolg van de verkeerde keuzes die we maken. Als individu en als samenleving.”
Hoe zit dat?
“Wetenschappelijk onderzoek heeft ondubbelzinnig aangetoond dat de gemiddelde Nederlander bijna tien jaar langer in goede gezondheid kan leven. Meer dan de helft van alle ziektegevallen in Nederland is vermijdbaar. Het lijkt wel of we deze waarheid in Nederland niet onder ogen willen zien. In plaats van onze tijd, energie en geld aan preventie te besteden, laten we iedere dag de wachtkamers van huisarts en specialist volstromen om al die onnodige ziektegevallen zo goed mogelijk te behandelen. In Nederland bestaat de neiging om gezonde keuzes vooral de verantwoordelijkheid van de burger te laten zijn en een beroep te doen op het gezonde verstand. Maar de overheid zou een veel actiever beleid kunnen voeren. Bijvoorbeeld rond het gebruik van tabak en verkeerde vetten.”
De bal ligt dus bij de politiek?
“Ja, Vooral de politiek zou andere keuzes moeten maken om het ontstaan van ziekten tegen te gaan.”
Wat kan ik als ‘burger’ wel zelf doen?
“Begin met gezond bewegen. De helft van de Nederlanders voldoet niet aan de norm voor gezond bewegen; een halfuur matige inspanning, minimaal vijf dagen per week. De beloning komt in de vorm van gewichtverlies met de gezondheidseffecten die daarbij horen. Lichamelijke activiteit verhoogt de fitheid van het hart. Gebruik van spieren verlaagt het risico van diabetes. Belasting van de botten vermindert de kans op osteoporose en daarmee op ouderdomsfracturen.”
“Veel mensen zien er tegenop om te gaan bewegen. Maar bewegen kan in en om het huis, in je eentje, vrijwel kosteloos en zonder dat het veel tijd kost. Bedden verschonen en stofzuigen mogen gewoon worden meegeteld bij de beweegnorm. Probeer te bewegen waar het kan: verruil de lift voor de trap, verkies de fiets boven de auto, vervang de vaatwasser door een afwasbakje en wandel naar een buurtgenoot in plaats van te telefoneren.”
Dat doet u zelf ook?
“Ja, ik fiets altijd naar mijn werk, door wind en weer. Dat betekent drie kwartier beweging per dag.”
Het stoppen met roken levert veel winst op, maar is toch een zaak van de politiek.
“Als iedereen in Nederland zou stoppen met roken, stijgt de gemiddelde levensverwachting met twee jaar. Kijk je alleen naar de rokers, dan levert hen dat ruim vier jaar extra op.”
“Maar stoppen is moeilijk. Nicotine heeft een biologische werking die tabak even verslavend maakt als heroïne. Dit is een van de redenen waarom nog bijna dertig procent van de Nederlanders rookt. Hiermee bevindt ons land zich in de Europese middenmoot. In bijvoorbeeld Zweden rookt slechts 18 procent van de bevolking.”
U bent een voorstander van een nog veel strakker anti-rookbeleid.
“Ja. Bijvoorbeeld door de accijns verder te verhogen. De opbrengst daarvan kan onder meer worden besteed aan het helpen stoppen van rokers. Zodat zij kunnen beschikken over nicotinepleisters of andere middelen om ontwenningsverschijnselen tegen te gaan.”
“Politici deinzen terug voor dit soort hardere maatregelen. Ze zijn bang als ‘betuttelend’ te worden weggezet. Roken is een soort symbool van de vrijheid geworden. De industrie heeft dat beeld bevorderd. Denk aan de slogan ‘roken moet mogen’. Echter: een grote meerderheid van de rokers wil niet dat hun eigen kinderen gaan roken. Ze hebben vaak zelf meerdere pogingen ondernomen om te stoppen. Rokers zitten vaak opgesloten in hun eigen gedrag. Die vrijheid is een mythe.”
‘Het is aannemelijk dat de door oxidatie ontstane schade een belangrijke bijdrage levert aan verouderingsprocessen’, schrijft u. Hoe gaan we die schade tegen?
“Het is bekend dat vrije zuurstofradicalen onder andere schade toebrengen aan het DNA, eiwitten en lichaamscellen. Het ‘tegengif’ zijn de inmiddels welbekende antioxidanten, zoals vitaminen C en E, selenium en de flavonoïden. Ze zijn vooral te vinden in fruit, groenten, rode wijn en olijfolie. Juist: bestanddelen van het mediterrane dieet. Ikzelf eet twee stuks fruit per dag. Ik neem ook één à twee glazen rode wijn. Dat is lekker en goed voor hart en bloedvaten. Maatregelen tegen oxidatieve stress hoeven helemaal niet onprettig te zijn.”
Maar alcohol is toch schadelijk?
“Een glas alcohol per dag is gezonder dan helemaal geen alcohol. Maar overdaad schaadt. Op verschillende manieren. Overmatig alcoholgebruik kan onder meer leiden tot kanker van de mondkeelholte, ontsteking van de lever en alcoholische psychose. Ook is een verband aangetoond tussen alcoholgebruik en borstkanker. Twee glazen per dag lijkt in dit opzicht al te veel. Een indirect effect van alcohol is een verminderde weerstand tegen infecties. En dan hebben we het nog niet over de ongevallen die het gevolg zijn van alcohol.”
U schrijft het excessieve alcoholgebruik in Nederland toe aan ‘verslaving en beschikbaarheid, welvaart en een agressieve bedrijfstak’.
“Het zijn dezelfde factoren die een rol spelen bij het tabaksgebruik. Zorgelijk in ons land is vooral het toegenomen alcoholgebruik onder jongeren. Ongeveer de helft van de 15-jarigen in ons land geeft aan wekelijks alcohol te drinken. Binnen Europa weten alleen de Britse kinderen in dit opzicht gelijke tred te houden. In een wijnland als Frankrijk gebruikt nog geen twintig procent van de 15-jarigen elke week alcohol. Maar onze drinkende pubers zijn niet de enige koplopers in Europa. Zo gebruikt 67 procent van de autochtone zwangere vrouwen alcohol tijdens de zwangerschap, terwijl onderzoek uitwijst dat elke druppel schade kan toebrengen aan de ongeboren vrucht.”
Professor dr. Johan Mackenbach (1953) is als hoogleraar Maatschappelijke Gezondheidszorg verbonden aan het Erasmus MC in Rotterdam. Zijn wetenschappelijke werk richt zich op de verklaring van trends en verschillen in gezondheid medische wetenschap, gebaseerd op medische wetenschap, economie en psychologie. Hij schreef verschillende boeken. Dit jaar verscheen ‘Ziekte in Nederland’.
Wat kunt u zelf doen om gezondheidswinst te boeken? gezondNU formuleert negen gezonde keuzes, van Johan Mackenbach en andere deskundigen.
1. Eet minder
Overgewicht is overal. Op dit moment heeft elf procent van de Nederlandse volwassenen obesitas. “Onder mensen met een lagere opleiding komt obesitas zo’n drie keer vaker voor:, zegt Mackenbach. Het belangrijkste advies is daarom: minder eten. Een ‘crashdieet’ leidt vaak tot ‘jojoën’, wat niet echt gezond is. Wie elke maand 500 gram gewicht verliest, is na een jaar echter zes kilo lichter. Tel uit je winst.
2. Kies voor poly
Nederlandse, Britse, Ierse en Indiase onderzoekers startten met een groot onderzoek naar de zogenaamde polypil. Deze vinding combineert vier medicijnen: een milde bloedverdunner, een cholesterolverlager en twee bloeddrukverlagende middelen. De polypil zou werken voor mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en voor patiënten die al een hartaanval of beroerte hebben gehad.
Toen de polypil opdook, bedachten Nederlandse onderzoekers onder wie Johan Mackenbach de ‘polymaaltijd’. Deze is samengesteld uit wijn, vette vis, pure chocola, fruit, groente, knoflook en noten. Mackenbach geeft de voorkeur aan verstandig eten boven ‘het slikken van medicamenten die de effecten van een verkeerde voeding teniet moeten doen’.
3. Mijd PAK’s
Gezonde voedingskeuzes worden (deels) teniet gedaan door de inname van voedingsmiddelen met schadelijke verbindingen. In het beklaagdenbankje zitten bijvoorbeeld nitriet/nitraat en de polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Deze laatste ontstaan onder andere op de barbecue en in de broodrooster.
4. Mijd transvet
Schadelijk zijn ook de transvetzuren. Ze verhogen het ‘slechte’ LDL cholesterol en verlagen het ‘goede’ HDL cholesterol, waarmee ze een risicofactor vormen voor hart en vaatziekten. Transvetzuren zijn onder andere te vinden in bakkerijproducten zoals koekjes, crackers, cake, gebak, croissants en desserts. Harde bak- en braadmargarines en frituurvetten hebben meestal ook nog hoge gehaltes transvetzuren. Vooral gefrituurde snacks zijn daardoor een bron van deze schadelijke vetten. Wie koekje wil eten, kan die het best kopen bij een reform- of natuurvoedingswinkel. Hun bakkerswaren zijn altijd bereid met ongeharde vetten, zonder transvetzuren.
5. Bio
Hoewel wetenschappers nog niet op één lijn zitten, laten verschillende onderzoeken zien dat biologische groenten en fruit gezonder zijn dan gewone groente en fruit. Anna Kruyswijk-Van der Heijden: “Biologisch verbouwd voedsel bevat meer voedingsstoffen en een breder spectrum aan voedingsstoffen. Daarnaast levert voedsel zonder kankerverwekkende pesticiden minder risico’s op voor de volksgezondheid.”
6. Beperk psychosociale stress
Sociale relaties kunnen een bron zijn van psychosociale stress. Chronische vormen van stress kunnen via prikkeling van het autonome zenuwstelsel tot diverse vormen van gezondheidsschade leiden. Vooral ingrijpende levensgebeurtenissen zoals echtscheiding, ontslag en een gedwongen verhuizing kunnen uw gezondheid negatief beïnvloeden. Dit soort ‘verliesgebeurtenissen’ spelen onder meer een rol bij het ontstaan van depressies.
7. Gebruik suppletie
Het woord ‘voedingssupplement’ valt nergens in het boek van Mackenbach. Terwijl anderen daar we op hameren. Een gemiste kans? “Ja”, zegt apotheker dr. Gert Schuitemaker. “Soms zijn extra maatregelen gewenst, bijvoorbeeld met het ouder worden. Naast de klassieke essentiële voedingsstoffen, vitamines en mineralen, blijken andere stoffen tijdens het verouderingsproces ook essentieel om gezond te kunnen blijven. Omdat deze stoffen met het vorderen der jaren meer benodigd zijn om de stofwisselingsprocessen goed te laten verlopen, worden ze ‘age-essentials’ genoemd.”
De belangrijkste leeftijd-essentiële microvoedingsstoffen zijn volgens hem alfaliponzuur, L-carnitine, de actieve vorm van coënzym Q10 (ubiquinol) en N-acetylcysteïne. “Ze verbeteren het vermogen van het lichaam om beter om te gaan met stress in het algemeen, met oxidatieve stress in de cellen en met toxische stoffen en andere belastingsfactoren.”
8. Rustig eten
“Bij te haastig eten en slecht kauwen komen er grote brokken voedsel in maag en darmen”, zegt natuurdiëtist Marijke de Waal Malefijt. “Hiervan wordt slechts een deel verteerd. Dit geeft rotting en gisting in de darmen en kan onder meer de opname van vitamines en mineralen verstoren. Door rotting en gisting komen bovendien stoffen vrij die tot gezondheidsklachten kunnen leiden.”
9. Moeilijk maar toch proberen: niet meer roken
Dertig procent van de sterfte door kanker in Nederland wordt veroorzaakt door roken, maar het aantal rokers in Nederland daalt niet. Zo neemt het aantal gevallen van longkanker in Nederland toe, vooral bij vrouwen. De cijfers zijn van het Nationaal Programma Kankerbestrijding (NPK). “Zorgwekkend is dat veel kanker voorkómen had kunnen met een gezondere leefstijl”, aldus het NPK.
Wat kan de samenleving (lees: de overheid) doen? Tien ideeën van Johan Mackenbach:
- Voedingsonderwijs verplicht stellen op (basis)scholen
- Een ‘zero-tolerance’ beleid voeren naar verstokte rokers en stevige drinkers
- Liften en roltrappen uitsluitend toegankelijk maken voor mensen met een handicap
- Fietsen naar het werk fiscaal aantrekkelijker maken
- Substantieel investeren in gezondheidsvoorlichting en ziektepreventie
- De intensieve veehouderij aan banden leggen, als bron van infectieziekten, en biologische landbouw bevorderen
- Ongezonde bestanddelen in voeding verbieden, zoals transvetzuren
- Mensen met een gezond lichaamsgewicht fiscaal belonen
- Meer investeren in het reinigen en beschermen van het milieu
- Gezondheidsverschillen tussen ‘arm’ en ‘rijk’ terugdringen.
Tekst Toine de Graaf Fotografie
[artikel-info]
Ziekte in Nederland, prof. dr. Johan Mackenbach, uitgeverij Mouria en Elsevier gezondheidszorg, ISBN 978 90 458 0184 1; € 27,50.
Voor meer informatie: www.jouwvoeding.com, www.gottswaal.nl, www.ortho.nl.
[bewijsexemplaren]
Prof. dr. J.P. Mackenbach
Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg
Erasmus MC
Postbus 1738
3000 DR Rotterdam
Mw. M. de Waal Malefijt
Tureluur 8
1722 HG Zuid-Scharwoude
Jouw Voeding
Anna M. Kruyswijk-van der Heijden
Park Hoornwijck 18
2289 CZ Rijswijk
Ortho Communications & Science
t.a.v. dr. G. Schuitemaker
Postbus 82
7080 AB Gendringen