Hoeveel honing één bijenvolk kan verzamelen? Dat ligt aan het weer; was het een warme zomer of regende het veel. Maar gemiddeld, hou je vast, zo’n 100 tot 130 kilo. Niet misselijk, hè, voor die kleine beestjes?!

Voor het zoete leven – la dolce vita – hoeft Jan Saal niet af te reizen naar Italië. Zijn bijen bezorgen hem het iedere dag. Gewoon in de Flevolandse polder op de Warmonderhof in Dronten. De imkerij maakt onderdeel uit van dit unieke opleidingscentrum waar leerlingen tijdens een 4-jarige opleiding leren om volgens de biologisch-dynamische methode te boeren. Naast de theorielessen volgen de leerlingen praktijklessen op de, bij het opleidingscentrum behorende bedrijven, een akkerbouw-, veeteelt-, fruitteelt- en tuinbouwbedrijf. En dan is er nog de imkerij van Jan waar geïnteresseerde leerlingen cursussen kunnen volgen om de kunst van het bijen houden en honing oogsten onder de knie te krijgen. Jan; “De imkerij past helemaal binnen de filosofie van een biologisch-dynamisch bedrijf. Waar er op gangbare landbouwbedrijven een strijd is tegen insecten en ze met pesticiden bestreden worden, werken we hier juist samen met de natuur en alles wat erin leeft. Van de wormen die de grond voeden en los woelen tot de bijen die zorgen voor de bestuiving van de fruitbomen.”

Zachtaardige bijen
We lopen van het opleidingscentrum naar de plek waar de bijenkasten staan. Jan gaat voor. Met een uitnodigend gebaar zegt hij: “Kom er gerust bij staan. Bang hoef je niet te zijn. Bijen zijn van nature zachtaardig. Doe jij ze niets, dan zullen ze je echt niet zomaar steken. Als biologisch-dynamisch werkend imker verstoren we de bijen dan ook liefst zo min mogelijk. Dat weten ze en dus gaan ze gewoon hun eigen gang. Doe je dat niet en plet je bijvoorbeeld bijen tijdens het openen en sluiten van de kasten, dan wordt het hele volk op den duur narrig. Kom je dan in de buurt, word je ontvangen met wild en agressief gezoem. En ja, dan willen ze nog wel eens steken.”
Demonstratief licht Jan de deksel op van een kast. Zonder masker, met slechts een rokende pijp in zijn mond, zijn vingers een paar millimeter verwijderd van de tientallen bijen die over de raten krioelen.
“Zie je hoe ze bewegen als één geheel? Dat is ook hoe wij ze als biologisch-dynamisch werkende imkers zien, als één organisme dat we ook wel de imme noemen. Net als ons lichaam uit verschillende organen bestaat, is een bijenvolk één dier dat functioneert door de samenwerking van de verschillende groepen bijen die allemaal hun taak hebben. Ook al ben ik nu zo’n vijfendertig jaar imker, over die samenhang blijf ik me verbazen. Vliegen er tien bijen de korf uit, dan gaan er ook weer tien naar binnen. En zo kan ik tientallen voorbeelden noemen. Ook waar we het net over hadden, het na verloop van tijd narrig worden van een heel volk als je ze vaak verstoord. Er vindt tussen de bijen onderling dus kennisoverdracht plaats waardoor het hele volk zich gedraagt als één organisme, de imme.”

Werkende carrièrevrouwen
Hoe meer Jan uitlegt, hoe begrijpelijker zijn fascinatie voor deze beestjes. Elke bijenkast is een wereld op zich. Compleet met luie mannen, carrièrevrouwen en koninginnen die op de troon wachten.
Jan legt uit; “Een bijenvolk bestaat op haar hoogtepunt uit zo’n 60.000 bijen, waaronder één actieve koningin en een aantal ‘slapende’ koninginnen die hun beurt afwachten, een paar honderd darren – mannetjesbijen die als enige taak hebben de koningin te bevruchten – en tienduizenden werkbijen. Dit zijn de vrouwtjesbijen, die tijdens hun korte leven een indrukwekkende carrière doorlopen. Beginnend als schoonmaakbij, om op te klimmen naar voederbij die de koningin, de darren en de larven voert. Vervolgens wordt ze een bouwbij die raten bouwt, daarna een waakbij die de korf tegen indringers behoedt, om uiteindelijk vliegbij te worden die nectar en stuifmeel verzamelt. Tot ze erbij neervalt tijdens haar laatste vlucht en niet meer terugkeert. “Weet je dat een werkbij zo’n vijftig bloemen moet bezoeken om haar maag te vullen met nectar? Dit brengt ze vervolgens naar de korf, waar ze het via haar mond doorgeeft aan een voederbij. Die voert er op haar beurt de koningin, de darren of de jonge larven mee. Blijft er daarna nog wat over, dan geeft ze het door aan een andere bij die het opslaat in de raten. En dat is hetgeen waar het de imker natuurlijk uiteindelijk om te doen is, de honing!”

Een spannend moment
De honing van Jan en zijn bijen is bloemenhoning. Gemaakt van nectar van verschillende bloemen. Jan: “Je hebt ook imkers met reizende bijenvolken. Die zetten hun bijenkasten op een aanhanger of in een vrachtwagen en rijden ermee naar een bloeiend heideveld of kastanjebos. Zo zorgen ze ervoor dat de bijen zoveel mogelijk nectar verzamelen van één soort bloemen en krijgt de honing een specifieke smaak.”
Zelf slingert Jan maar één keer per seizoen, zo rond eind augustus, de honing uit de raten. Alle nectar die de bijen gedurende de hele dracht – de periode dat de bijen uitvliegen en er voldoende nectar en stuifmeel te vinden is – hebben verzameld en tot honing hebben verwerkt, komt dus in de potjes terecht. Jan; “Hoe de honing smaakt, is elke zomer weer een verrassing. Heeft dat jaar de acacia lang gebloeid, dan proef je meer acacia. Regende het juist veel tijdens de bloeiperiode van de acacia, dan overheerst bijvoorbeeld de smaak van kastanje. Dat eerste proefmoment is altijd weer spannend!”
“Net als de opbrengst. Hoeveel honing één bijenvolk kan verzamelen? Dat ligt aan het weer; was het een warme zomer of regende het veel. Maar gemiddeld, hou je vast, zo’n 100 tot 130 kilo. Niet misselijk, hè, voor die kleine beestjes?! Van deze hoeveelheid hebben ze zelf zo’n zestig kilo nodig als voedsel en zo’n vijftien kilo om te overwinteren. De rest kan geoogst worden.”

Oude honing en geneeskracht
Een deel van Jans honing gaat naar de natuurvoedingswinkel die op de Warmonderhof staat, de rest geeft hij weg of eet hij zelf op. “Ik eet elke dag wel een cracker of broodje met honing.”
Bang dat het overstuur gaat, hoeft Jan in ieder geval niet te zijn. Jan; “Er zijn verhalen bekend van potten honing die gevonden zijn in piramides in Egypte, die nog prima te eten was. Dat komt doordat het suikergehalte in de honing zo hoog is, zo’n negentig procent. Ook voegen de bijen bij het bewerken van de nectar enzymen toe. Deze geven honing geneeskracht. Heb je een open wondje dat niet goed geneest, smeer er dan eens honing op. Grote kans dat het zich dan wel mooi sluit.”

De geboorte van een bijenvolk
Op de vraag wat het mooiste is van het imkeren, kan Jan kort zijn. “Het zwermen”, is zijn duidelijke antwoord. “Zoals een koe kalft, krijgt de imme een zwerm. In de gangbare bijenteelt worden er allerlei kunstgrepen uitgehaald om het zwermen juist te voorkomen. Zij zien het bijenvolk liever groter en groter groeien, waardoor er steeds meer vliegbijen bijkomen die nectar verzamelen. Dat verhoogt natuurlijk de honingopbrengst, maar verzwakt op den duur het bijenvolk.”
“In de biologisch-dynamische imkerij vinden we het zwermen juist een teken van levenskracht. Het is de geboorte van een nieuw bijenvolk Een deel van de imme, het bijenvolk, splitst zich op dat moment af om de korf onder leiding van een eigen koningin – die tot die tijd haar beurt zat af te wachten – te verlaten. Als één wezen beweegt zo’n zwerm bestaande uit duizenden bijen zich rond de korf. Ook al heb ik het al vaak meegemaakt, het bezorgt me steeds opnieuw weer kippenvel. De vibraties die je voelt als zo’n zwerm rondvliegt om even later als een grote tros bijen aan een tak of huis te gaan hangen, zijn overweldigend. Voor de imker komt dan het moment van de waarheid. Hij moet klaarstaan om de zwerm op te vangen om ze onder te brengen in een nieuwe bijenkorf. Wat als ik er niet ben? Gelukkig vindt mijn vrouw het ook heel leuk. Als de bijen gaan zwermen en ik ben er niet, dan waagt zij een poging om ze te vangen. Prachtig vind ik dat.”

Verzoek van Jan
Het gaat niet goed met de bijen. Door de intensieve landbouw neemt hun voedsel af en door manipulatie van bijenvolken in de gangbare bijenteelt zijn de afgelopen decennia bijen zo verzwakt, dat ze vatbaarder geworden zijn door de varroamijt. Een parasiet die zorgt voor enorme bijensterfte wereldwijd. Wilt u helpen in de strijd tegen de bijensterfte? Zorg dan voor een zomerlang bloeiende bloemen en struiken in uw tuin.
Nog een tip: op 11 september kan iedereen een kijkje komen nemen bij de bijen van Jan op de jaarlijkse open dag van de Warmonderhof (www.warmonderhof.nl).

Tekst: Sonja van den Heuvel