We mediteren ons suf, wurmen ons fanatiek in yogahoudingen en lezen stapels zelfhulpboeken. Toch zijn we gestrester dan ooit en hebben we onszelf nog steeds niet gevonden. Wat doen we verkeerd? Dr. Michael Puett: “We kijken niet verder dan de patronen waarin we vastzitten.”
Waarom zijn we ondanks yoga en meditatie gestrester dan ooit?
“We realiseren ons langzaam dat de manier waarop we nu leven niet werkt. Daarom is de interesse in yoga, meditatie en mindfulness ook zo groot. Toch merken we dat ons leven hetzelfde blijft, ondanks deze oosterse filosofieën. Een deel van het probleem is, denk ik, de manier waarop we deze dingen doen. Is ons leven hectisch? Dan mediteren we om ons rustiger en minder angstig te voelen. Een gevoel dat er anders voor zou zorgen dat je zou veranderen, wordt hierdoor onderdrukt. Het ironische is dat mediteren je moet leren om gelukkig te zijn met wie je bent, maar het juist heel nadelig kan uitpakken. We zouden ons eigenlijk moeten focussen op het veranderen van ons leven.”
Halen we dan wel de juiste dingen uit deze oosterse filosofieën?
“Het grote probleem is dat we oosterse filosofieën niet op de juiste manier gebruiken. Dit komt doordat we geloven dat je innerlijke rust vindt op het moment dat je je true self hebt gevonden en van jezelf houdt zoals je bent. Natuurlijk klinkt dit allemaal heel mooi. Maar de dingen die we uit oosterse filosofieën halen, zoals meditatie, gebruiken we met dezelfde gedachte. Hierdoor omarmen we de minder leuke dingen in ons leven en kijken we niet verder dan de patronen waarin we vastzitten. Chinese filosofen leren ons niet om van jezelf te houden zoals je bent, maar om vastzittende patronen te doorbreken. Dat geeft je past echt innerlijke rust.”
Is het lastig om deze vastzittende patronen te doorbreken?
“Extreem moeilijk. Als ik eerlijk ben is het een proces waarmee je de rest van je leven bezig bent. Aan de andere kant zie je snel veranderingen als je je eenmaal bewust wordt van deze patronen. Een patroon kan bijvoorbeeld zijn de manier waarop je op iemand reageert, je (negatieve) relatie met voeding of alleen maar gericht zijn op jezelf, in plaats van op anderen. Je realiseert je dat zo’n patroon zelfdestructief werkt voor jou en de mensen om je heen. Met kleine rituelen kun je deze patronen doorbreken. Je voelt je dan een ander mens, omdat je langzaam een ander mens wordt.”
Hoe kunnen rituelen hierbij helpen?
“Rituelen zorgen ervoor dat je voor een moment een ander persoon bent, waardoor je patronen kunt doorbreken. De manier waarop je iemand begroet op een maandagochtend kan zelfs al een ritueel zijn. Stel dat iemand vraagt hoe het met je gaat en je antwoordt: ‘Geweldig.’ Op dat moment vergeet je even je zorgen en voel je je ook echt goed. Zelfs een kop koffie met een vriend kan helpen patronen te doorbreken. Je drinkt koffie, bent met iemand en hebt aandacht voor elkaar. Zo kom je even los van de zorgen die je hebt.”
Maar wat is dan het grote verschil met mindfulness?
“Met mindfulness zeg je eigenlijk: ‘Dit ben ik en ik moet blij zijn met wie ik ben.’ Je omarmt de patronen waarin je vastzit en geeft jezelf niet de kans om te groeien. Chinese filosofen leren ons niet jezelf te zoeken, maar jezelf te overwinnen. Stel dat je iemand bent die ontzettend snel boos wordt, dan zou je dit júíst moeten veranderen.”
Doelen bereiken, zoals die geweldige baan of een gezin, maakt gelukkig. Toch?
“Natuurlijk kunnen deze dingen je gelukkig maken, maar niemand wil zijn geluk laten afhangen van externe factoren. Wat je echt gelukkig maakt, heeft niets te maken met de tien kilo die je bent afgevallen of die droombaan. Ook in je carrière kun je steeds in dezelfde gevaarlijke patronen terugvallen. De sleutel om gelukkig te blijven is altijd openstaan voor verandering en jezelf en de wereld om je heen beter proberen te begrijpen. Mensen verliezen hun baan, carrières floppen en familieleden overlijden plotseling. Jezelf trainen om op de juiste manier met tegenslagen om te gaan, dát maakt je uiteindelijk gelukkig.”
Waarom is het niet mogelijk om je leven te plannen?
“Je leven plannen klinkt goed, maar je maakt eigenlijk een plan voor het beeld dat je van jezelf hebt gecreëerd. Vaak gaan mensen eerst opzoek naar hun true self, ontdekken daarna waar ze goed in zijn en stippelen dan hun leven uit. Volgens Chinese filosofen zijn deze stappen gevaarlijk. Het beeld dat je van jezelf hebt is namelijk gebaseerd op patronen. Daarnaast wordt vaak vergeten dat jij en de wereld om je heen constant in verandering zijn. Door je leven uit te stippelen, sluit je jezelf af voor alle kansen en mogelijkheden die er zijn.”
Maar hoe laat je het beeld dat je van jezelf hebt los?
“Dat kost tijd. Iedereen weet waar hij goed of slecht in is, dit leidt vaak zelfs tot een bepaalde carrière. Het is echt een deel van ons geworden. De dingen waar we goed in zijn, doen we ook vaak graag. Maar eigenlijk laat dit alleen zien dat je in staat bent om jezelf iets te leren, goed in iets te worden. Volgens Chinese filosofen moet je juist het tegenovergestelde doen. Daarom leer ik mijn studenten dat je de dingen moet doen die je spannend lijken, zelfs als je niet kunt uitleggen waarom of er slecht in bent. Door deze acties kom je los van het beeld dat je van jezelf hebt gecreëerd. Het geeft je leven een andere wending.”
Wat heb je zelf geleerd door op deze manier te leven?
“Enorm veel. De Chinese filosofen neem ik heel serieus, ik vind dat ze echt gelijk hebben. Als ik terugkijk naar de persoon die ik dacht te zijn, jaren voordat ik deze inspirerende teksten las, dan waren dat inderdaad patronen waarin ik vastzat. Ik heb nog steeds een lange weg te gaan, maar ben zeker een beter en totaal ander mens geworden. Als ik mijn inner self toen had omarmd, had ik mezelf zo beperkt.”
Michael Puett is hoogleraar Chinese filosofie aan Harvard University. In 2013 kreeg hij een Harvard College Professorship voor zijn uitmuntende colleges aan universitaire studenten. Hij schreef samen met Christine Gross-Loh het boek De weg: Wat Chinese filosofen ons over het goede leven leren.