Kun je verslaafd raken aan neusspray?

Dat je met pijnstillers en slaapmiddelen moet uitkijken, weet (bijna) iedereen. Wat veel mensen niet weten, is dat je ook verslaafd kunt raken aan neusspray, nota bene een van de meest populair zelfzorgmiddelen bij verkoudheid. Hoe zit dat?

Bij veel mensen staan ze standaard op het nachtkastje of zitten ze altijd in hun tas: de handige spuitflesjes die zorgen dat je weer vrij kunt ademen als je neus verstopt zit. Logisch, een dichte neus geeft een benauwd gevoel en dat is vooral ‘s nachts een kwelling. Je neus raakt verstopt door een verkoudheid; de slijmvliezen in de neus zwellen op en je neus zit dicht. Een neusspray laat dit slijmvlies slinken zodat je weer goed door de neus kunt ademen. Normaal zorgt een spray twaalf uur lang voor verlichting. Tot zover is er niets aan de hand! In veel neussprays zit echter een stof die ervoor zorgt dat slijmvlies eerst slinkt, maar als het middel is uitgewerkt het weer extra laat opzwellen. Dat betekent dat je snel weer de spray pakt. Zo kun je in een vicueuze cirkel terechtkomen waarin je soms zelf niet meer zonder neusspray kunt. Op dat moment hebben de neussprays een verslavend effect. Je neus zit niet dicht door een verkoudheid, maar door de spray.

Is elke neusspray verslavend?

Nee, niet elke neusspray is verslavend. Maar wie een spray heeft met de werkzame stoffen xylometazoline of oxymetazoline en die langer dan vijf dagen in de neus spuit, moet gaan oppassen. Het verslavende effect wordt uitgelokt door de stof xylometazoline die in veel neussprays zit. In eerste instantie werkt deze stof prima; door verkoudheid het slijmvlies is opgezwollen. Door de stof xylometazoline trekken de bloedvaten van je neus samen, het slijmvlies neemt in volume af en ademen gaat weer lekker makkelijk. Als het middel is uitgewerkt komt helaas de zwelling van het slijmvlies heftiger terug dan eerst. De neus voelt weer verstopt en je hebt weer de spray nodig om vrij te kunnen ademen. De zwelling zal opnieuw verdwijnen, maar na een paar uur is het middel opnieuw uitgewerkt en grijp je wéér naar de spray. Je hebt dus steeds vaker de spray nodig. Als je de spray te lang gebruikt (dus langer dan 5 dagen) loopt de binnenkant van de neus schade op; het slijmvlies raakt chronisch geprikkeld. De sprays met xylometazoline of oxymetazoline gaan bovendien geleidelijk aan steeds minder goed werken. Je hebt dus steeds meer nodig voor hetzelfde effect. Als je weken of maanden achter elkaar blijft sprayen, kan dit leiden tot een soort schaafwonden in het neusslijmvlies. Dat veroorzaakt een chronische ontstekingsreactie in je neus en dat leidt tot gezwollen slijmvlies. En wat veel mensen dan doen: opnieuw sprayen. Je komt dus van de regen in de drup omdat je steeds meer neusspray nodig hebt voor hetzelfde effect, terwijl de verkoudheid al weken of zelfs maanden voorbij is.

Het mechanisme wordt door artsen ook wel ‘rebound-rhinitis’ genoemd. Op de bijsluiter van veel neussprays met xylometazoline of oxymetazoline staat dat je ze niet langer dan vijf dagen moet gebruiken; een advies dat je niet moet negeren. Een keer zo’n neusspray gebruiken, is niet per se slecht, continu gebruik wel. Want als je langer dan een week blijft sprayen wordt de xylometazoline zélf de oorzaak van de verstopte neus.

Is elke neusspray gevaarlijk?

Nee, er zijn neussprays te koop zonder xylometazoline of oxymetazoline. Vraag daaron advies in de winkel van de verkoper of lees goed de ingrediëntenlijst. Die sprays kun je wel langer gebruiken. Deze neussprays zijn gemaakt op basis van een zoutoplossing, soms aangevuld met andere ingrediënten, zoals menthol. Ze werken niet minder goed; uit onderzoek bleek dat gebruikers neussprays met zoutoplossing ook als effectief beoordeelden.

Hoe kan ik afkicken van een neusspray?

Afkicken van een neussprayverslaving is niet makkelijk en kan soms wel maanden (!) duren. Als je stopt heb je forse neusverstoppingsklachten die pas na een paar weken weggaan. 

Sommige mensen stoppen per neusgat. Zij stoppen met sprayen bij één neusgat zodat het slijmvlies kan herstellen, en bij het andere kan nog even worden doorgespoten zodat je toch lucht krijgt. Een prima huismiddel is een ‘neusdouche’; los een theelepel keukenzout in 200 cc lauwwarm water op, vul een neusspray flesje en druppel daarmee in je neus.